f.6. Gideon Retief VON WIELLIGH, geb. 01/04/1859, ged. 26/06/1859

f.6.  Gideon Retief, geb. 01/04/1859, Vrijguns, Paarl, ged. 26/06/1859, oorl. 09/08/1932  Kafferstat, Hendrina x 12/05/1885, Paarl, met Elizabeth Johanna Hendrika DE VILLIERS, geb. 24/06/1860, ged. 15/07/1860, Paarl, oorl. 09/06/1908, Robertson, (MOOC 6/9/2160 3137)  47 jr 11 mde, musikus, d.v. Prof. Jan Stephanus de Villiers van die Paarl en Johanna Maria Wilhelmina van der Lingen.  Geskei.

Gideon Retief was die seun van Nicolaas von Wielligh en Martha Maria Retief.


Uit hulle ma se sterfkennis van 1878:
FAMILYSEARCH

Gideon Retief von  Wielligh, ook bekend onder die skuilnaam Hans Kaapnaar, was op 1 April 1859 gebore.  In ‘n artikel in Die Brandwag, gedateer 10 Desember 1918, word GR von Wielligh (1859-1932) se geboorteplek as die plaas Vrijgegunst in die Paarl distrik aangegee.   Von Wielligh is genoem na sy grootvader, Gideon Retief, broer van die Voortrekkerheld, Piet Retief. Gideon behoort aan die sesde geslag wat op Afrikaanse grond gebore is. (P.J. Nienaber & G.S. Nienaber: Geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. J.L. van Schaik, Bepk., Pretoria 1941)
Van sy 7de jaar af moes hy die ploeg lei, vee oppas, op die oeslande hopies maak en soortegelyke werkies doen, wat vir ‘n plaaskind nie ongewoon was nie.  Sy eerste skoolonderrig het hy van Jan Balt, 'n Hollandse matroos, ontvang. En toe kom die groot avontuur in sy lewe. (P.J. Nienaber & G.S. Nienaber: Geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. J.L. van Schaik, Bepk., Pretoria 1941)  Op sy elfde jaar het hy sy vader op ‘n handelstog na die Boesmanland vergeselHis first encounter with “the wild Bushmen” was at age 11:  “... at that time we undertook a (trade) journey with our father through parts of Namaqualand, Bushmanland and the Hantam. During the evenings, and also during the day, many of these chaps would join us around the campfire from hunting in the wilds. For a small reward they were willing to tell the little master stories, which we absorbed with mouths agape.” (Von Wielligh, G. R. (1921) Boesman-Stories. Deel 1: Mitologie en legendes. De Nationale Pers: Cape Town. Introduction)  Baie van sy ervarings op hierdie reis vind ons terug in Jakob Platjie.

Toe hy terugkeer het hy net soveel Engels as Jacob Platjie geken.  Sy vader het al sy besittings a.g.v. borgstaan verloor en Gideon moes self vir sy studies betaal.  Deur bemiddeling van verskeie vriende kon hy nou aan die Paarlse Gymnasium gaan studeer en op agtienjarige leeftyd lê hy sy landmeterseksamen af. In 1884 is hy aangestel as Landmeter-Generaal van die Zuid-Afrikaansche Republiek. (P.J. Nienaber & G.S. Nienaber: Geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. J.L. van Schaik, Bepk., Pretoria 1941)  

Op 25 jarige ouderdom was hy Land-meter-Generaal van Transvaal.

(http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?bibcode=2007AfrSk..11...13K&db_key=AST&page_ind=0&data_type=GIF&type=SCREEN_VIEW&classic=YES)

Nadat hy gekwalifiseer het as landmeter het hy opnames in die Karoo (1876-1878) gemaak en daarna 'n landmeters-kantoor in Calvinia, suid van die Hantam berge (1880-1883) oopgemaak.  Deur die aard van sy beroep, het hy groot streke van Suid-Afrika goed leer ken.  Al die ondervindings en ervarings wat Von Wielligh op sy landmetersreise deur ons land opgedoen het, het daartoe gestrek om van hom 'n onuitputlike skrywer te maak. Hy was sestien jaar toe hy lid geword het van die Genootskap van Regte Afrikaners, en vanaf 1876 het hy bygedra tot die Patriot waaraan hy hom in 1891 onttrek het. Van Ons Klyntji en veral van Ons Taal, was hy een van die getrouste medewerkers. (P.J. Nienaber & G.S. Nienaber: Geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. J.L. van Schaik, Bepk., Pretoria 1941)

  
(https://www.wikitree.com/photo.php/4/4d/Von_Wielligh-44.jpg)

GR het in 1883 na die Transvaal verhuis. Op 12/05/1885 trou hy met Elizabeth Johanna Hendrika de Villiers.


(https://www.wikitree.com/photo/jpg/Von_Wielligh-44-4)

Elizabeth was born on 24 June1860 and passed away on 7 June 1908. She was married on 12 May 1885 to GR von Wielligh, who was already Surveyor General of South Africa. Her paternal uncle, Ds W.P. de Villiers of Carnavon, conducted the ceremony.  The couple had six children while living on their farm Villieria in the Pretoria area (now the suburb Villieria): - Nico (died when 10 months old) - Jan Stephanus de Villiers von Wielligh - Maria van der Lingen von Wielligh - Gideon Francios Alexander von Wielligh - Wilhelm van der Lingen von Wielligh - Pieter (died when 15 months old).  She was divorced in February 1904, and thereafter changes her married surname to the German spelling "von Willich". Her second son, Don, followed suit and his surname as well as that of his children were therefore "von Willich".  (https://www.wikitree.com/wiki/De_Villiers-1096)


Sy was ‘n pianis en een van die stigtersvan die Musiek Konservatorium in Stellenbosch. Villieria in Pretoria is na EJHDV vernoem. Tydens die ABO is Elizabeth en die kinders in die Kaap vir hulle veiligheid maar sy keer nooit weer terug na die Transvaal nie. In 1904 is hulle geskei en daarna verander sy haar en die kinders se van na von Willich.

FAMILYSEARCH

MOOC 6/9/2160 3157.  Elizabeth Johanna Hendrina de Villiers.  Geb. Paarl.  Ouers.  Jan Stephanus de Villiers & Johanna Maria Wilhelmina van der Lingen.  Musician.  Woon Robertson.  Geskei van G.R. von Wielligh.  Oorl. 09/06/1908 huis Robertson.  Kinders.  Jan Stephanus de Villiers, Maria van der Lingen, Gideon Retief Francois, Wilhelm.

eGGSA library Gravestones in South Africa Weskaap : Western Cape Western Cape, ROBERTSON, Urban area Western Cape, ROBERTSON, Main cemetery

(https://www.wikitree.com/photo/jpg/Von_Wielligh-44-1)

In November 1919 (bl. 188) verskyn die volgende van GR in Die Huisgenoot:





Die borsplaat van Nicolaas von Wielligh was in die besit van GR soos beskryf word in Die Huisgenoot van Junie 1920 (bl. 56).


In 1903 was hy ‘n ongeluk wat tot feitlik volslae blindheid gelei het.  Hy het slegs ‘n kwart van sy sig in sy regteroog teruggekry.  "He went to Delgoabay (present-day Maputo Bay, Mozambique) to fetch the astronomical equipment of the Transvaal government. At this event during a carnival, lime was thrown into his eyes. Medical treatment improved his condition so that he 'now has recovered in his right eye a quarter normal vision. He reads with strong spectacles and a double magnifying glass – his nose almost against the paper, and even then he sees only five or six letters at a time.'  (Langenhoven (1922) "Stille Waters", Die dokter se viviseksie, Die Burger, 1922 December 25).  Hy het ‘n baie goeie geheue gehad.

Hy was landmeter-generaal van die Transvaalse Boererepubliek, skrywer en Afrikaanse taalpionier. In sy laaste jare was hy ’n erelid van die SA Akademie vir Taal, Lettere en Kuns, later die SA Akademie vir Wetenskap en Kuns.

GR von Wielligh het vir die minderbevoorregtes en oningeligtes geskryf. Sy aanslag was eenvoudig, maar met ’n sjarme wat sy lesers bekoor het. Op dié wyse het hy sy doel, om hulle op te voed en lief vir lees te maak, bereik. Sy Boesman-, Hottentot- en dierestories is in wese didakties, en terselfdertyd agtingwekkend vir die kulture van die vroegste inheemse mense van Suid-Afrika.  Hy het dié verhale versamel toe hy as landmeter in die Karoo, Boesmanland en Agter-Hantam werksaam was.  (http://m24arg02.naspers.com/argief/berigte/dieburger/2009/08/15/BY/16/ERFENISBOEKE.html)


(https://www.wikitree.com/photo/jpg/Von_Wielligh-44-2)

Von Wielligh, Gideon Retief (pseudonym: Hans Kaapnaar)

* Vrye Guns, Paarl, 1.4.1859 - † Kafferstat, Hendrina, Tvl., 9.8.1932), surveyor, head of a Transvaal department, popular writer and champion of Afrikaans, was the second of the five children, all sons, born to Nikolaas von Wielligh and his wife, Martha Maria Retief. Von W. belonged to the sixth generation of a family whose first South African ancestor was Nikolaus von Wielligh, an officer in the service of the V.O.C., who, as Peter Kolbe's assistant, accompanied Kolbe from Hamburg to the Cape in 1705. Von W. was named after his grand-father, Gideon Retief, youngest brother of Piet Retief, the Voortrekker leader.  Von W. was educated by Jan Baalt, a Dutch sailor. When he was eleven, he went with his father on a trading expedition to Bushmanland, and on his return was sent to Paarl Gymnasium by his mother, a sympathetic and devout woman, who realized that he had no aptitude for farming. Hers was perhaps the greatest influence on his childhood.  At eighteen he sat the Cape surveyor's examination, and became surveyorgeneral of the Transvaal republic in 1884. He developed his department into one of the best of its kind in South Africa, achieving a reputation for his meticulous ccuracy.  During the Second Anglo-Boer War he became the commissioner in charge of the British prisoners of war at Waterval (north of Pretoria),  but, later, was temporarily interned in Lourenço Marques. After the armistice, in 1903, he went to Delagoa bay to take charge of astronomical instruments belonging to the prewar Transvaal government. During a carnival in Lourenço Marques lime was thrown into his eyes. Virtually blind, he could read only five letters at a time with his right eye, if he used powerful spectacles and a magnifying glass. In this fashion, with his eyes against the paper, he wrote all his books after the war.  Energetic, robust and independent, he secured the admiration and respect of all who knew him. Socially he was pleasant and courteous. He was a gifted raconteur with a fine sense of humour, and was a welcome guest wherever he went. He accepted misfortune with cheerful faith, evident in all his work.  The last representative of the Genootskap van Regte Afrikaners, he was a link between the first and second Afrikaans language movements. Joining the G.R.A. at seventeen, he designed the society's badge, reproduced in Die Afrikaanse Almanak (1877). From 1876 to 1891 he wrote for Die Afrikaanse Patriot , but stopped contributing when it began supporting anti-national politics. He was one of the most regular contributors to Ons Klyntji (1896-1906), and, in particular, to Ons Taal (1907-09). He wrote for almost all the later Afrikaans periodicals, and at an advanced age was elected an honorary member of the Suid-Afrikaanse Akademie vir Taal, Lettere en Kuns, in recognition of his services to culture. His works during the second language movement retained the spirit of the first movement. Most of the material which he incorporated in his books had been collected before 1900. In Eerste skrywers; of, Laaste stem en naklank uit die Genootskap van Regte Afrikaners (Pretoria, 1918), he described the aims, ideals and chievements of the society, defending its attitude against the attacks of the second language movement. He discussed its literary, cultural and political significance in Baanbrekerswerk.  Although his remarks on language were sometimes inaccurate, they reflected his extensive knowledge of colloquial speech. In Ons geselstaal (Pretoria, 1922), first published in Die Huisgenoot (1921-22), he explained the derivation of certain words and idioms and the influences which had affected language in certain regions. He surveyed the Afrikaans spoken in various parts of the country, referring to his own observations and to data from questionnaires he had sent to ministers, in particular, and to teachers throughout the country. Though not a trained philologist, he was an early student of regional Afrikaans.  Von W. wrote for the under-privileged and intellectually starved section of his people in an attempt to cultivate in them a love of reading. In Die Afrikaanse Patriot he chatted to his readers, instructing them and helping them to solve their difficulties. Stressing the customs and virtues of earlier days, he pointed out deviations from the behaviour of their ancestors. The frequent republication of his books indicated how successful he was in teaching his countrymen to read.  Von W.'s narratives are slack and simple in construction and plot, but their very simplicity explains the charm of his Bushmen and animal stories. His main significance lies in this type of story and its educational value. His Boesmanstories: mitologie en legendes (4 v. Cape Town, 1919-21) and Dierestories soos deur Hotnots vertel (3 v. Pretoria, 1917-22) are told simply, discursively and colloquially. His reshaping of their material makes these didactic tales more than historically interesting. The second work is an amplification of his Dire storiis (soos deur Hottentots ferteld), which was published at Paarl in 1907. The following adventure stories make good reading for the young: Nimrod Seeling (Pretoria, 1921); Ghwennie Barnveld (Pretoria, 1922); Langs die Lebombo: 'n awontuurlike verhaal oor moedhou, jag, gouddelwe en Swasies (Pretoria, 1923). Finding themselves in various difficulties, the characters save themselves through independent and decisive action. Interesting details about the ethics and customs of native tribes are woven into the stories. His last book was Die vrouens van Vrindenburg (Pretoria, 1924). But even his best works are not unblemished: they suffer from repetition, verbosity, unnecessary elaboration, unconnected thought, deviations from the main plot and faulty Afrikaans. On the other hand Von W.'s search for truth, his amiability, his love of his language and people and his simplicity of style inspire his readers; it is mainly in this that Von W. is remembered as a writer of animal stories. He married Elizabeth de Villiers, eldest daughter of Prof. J. S. de Villiers ('Jan Orrelis'), of Paarl. They had three sons and a daughter.  (G. Munnik's Memoirs (Cape Town, 1934).  W. L. M.  Source Dictionary of South African Biography)

Op 9 Augustus 1932 is Gideon Retief von Wielligh in sy 74ste jaar naby Hendrina aan die huis van sy jongste broer oorlede. Met sy heengaan het ‘die laaste stem van die Genootskap van Regte Afrikaners’ verdwyn.  As laaste verteenwoordiger van die Genootskap van Regte Afrikaners was hy ’n skakel tussen die Eerste en die Tweede Afrikaanse Taalbewegings. Hy het stil gesterwe, stil soos sy lewe was. Byna niemand het oor sy dood gepraat nie. Aan Langenhoven is talle artikels in tydskrifte en koerante gewy - aan Von Wielligh 'n enkele. In die A.S.B. se Gedenkboek is die meeste Patriot-manne herdenk - ‘en ou oom Gideon, wat met sy gesig vlak op die papier, deur twee stelle brilglase en 'n vergrootglas iedere letter moes uitsukkel, word gevra om dese en gene te gedenk, maar daar is niemand wat dink hoe hyself verdien om gedenk te word nie.’ (G.S. Preller in Die Huisgenoot, 3 Sept. 1932).



FAMILYSEARCH

eGGSA library Gravestones in South Africa Mpumalanga Mpumalanga, HENDRINA, Urban area Mpumalanga, HENDRINA, Main Cemetery

g.7. Elizabeth Jacoba VON WIELLIGH, geb. 05/10/1884

g.7.  Elizabeth Jacoba (Bettie), geb. 05/10/1884, oorl. 04/04/1962, Pretoria, Tvl. x 01/08/1903, Boksburg Tvl. met Jan Gysbert Franken VAN NIEKERK, geb. 1876.

Elizabeth Jacoba was die dogter van Nicolaas von Wielligh en Elizabeth Jacoba Wentzel.

Kinders van Nicolaas von Wielligh en Elizabeth Jacoba Wentzel
Foto:  (http://www.lavonn.net/id26.html)
Agter v.l.n.r.:  Benjamin;  Christiaan Lodewicus Wentzel;  Pieter Gerhardus;  Pieter Retief;  
Philippus Albertus;  
Voor v.l.n.r.:  Elizabeth Jacoba;  Martha Maria Retief;  Maria Christina Johanna.

g.12. Philippus Albertus VON WIELLIGH, geb. 28/12/1897

g.12.  Philippus Albertus (Flippie), geb. 28/12/1897, Boksburg, oorl. 30/05/1977, Odendaalsrus.

Philippus Albertus was die seun van Nicolaas von Wielligh en Elizabeth Jacoba Wentzel.


Kinders van Nicolaas von Wielligh en Elizabeth Jacoba Wentzel
Foto:  (http://www.lavonn.net/id26.html)
Agter v.l.n.r.:  Benjamin;  Christiaan Lodewicus Wentzel;  Pieter Gerhardus;  Pieter Retief;  
Philippus Albertus;  
Voor v.l.n.r.:  Elizabeth Jacoba;  Martha Maria Retief;  Maria Christina Johanna.

Hy was verstandelik gestrem en het op die plaas by Christiaan/Ben gewoon.

FAMILYSEARCH

g.8. Petrus Gerhardus VON WIELLIGH, geb. 1887

g.8.  Petrus Gerhardus, geb. 1887, Lydenburg, Tvl.  oorl. 28/08/1909, Comet G.M. Co. Ltd, Comet, Boksburg, Tvl. 

Pieter Retief was die seun van Nicolaas von Wielligh en Elizabeth Jacoba Wentzel.

Kinders van Nicolaas von Wielligh en Elizabeth Jacoba Wentzel
Foto:  (http://www.lavonn.net/id26.html)
Agter v.l.n.r.:  Benjamin;  Christiaan Lodewicus Wentzel;  Pieter Gerhardus;  Pieter Retief;  
Philippus Albertus;  
Voor v.l.n.r.:  Elizabeth Jacoba;  Martha Maria Retief;  Maria Christina Johanna.

The Dependants of deceased wish to draw compensation from the company, deceased having died as the result of an accident.

FAMILYSEARCH

g.11. Benjamin Philippus VON WIELLIGH, geb. 09/01/1893

g.11.  Benjamin Philippus, geb. 09/01/1893, oorl. 01/01/1965, Bethal x 16/05/1947, Ermelo Tvl. met  Maria Magdalena Johanna VAN NIEKERK, geb. 28/06/1889, oorl. 01/04/1973. Sy broer Christiaan se weduwee.

Benjamin Philippus was die seun van Nicolaas von Wielligh en Elizabeth Jacoba Wentzel.


Lank ongetroud, plaasboer en ryk sakeman.

Kinders van Nicolaas von Wielligh en Elizabeth Jacoba Wentzel
Foto:  (http://www.lavonn.net/id26.html)
Agter v.l.n.r.:  Benjamin;  Christiaan Lodewicus Wentzel;  Pieter Gerhardus;  Pieter Retief;  
Philippus Albertus;  
Voor v.l.n.r.:  Elizabeth Jacoba;  Martha Maria Retief;  Maria Christina Johanna.

eGGSA library Gravestones in South Africa Mpumalanga Mpumalanga, BETHAL, Urban area Mpumalanga, BETHAL, Old cemetery

eGGSA library Gravestones in South Africa Mpumalanga Mpumalanga, BETHAL, Urban area Mpumalanga, BETHAL, Old cemetery

g.6. Martha Maria Retief, geb. 15/05/1882, ged. 02/07/1882

g.6.  Martha Maria Retief, geb. 15/05/1882, ged. 02/07/1882, Piketberg. 

Martha Maria Retief is die dogter van Nicolaas von Wielligh en Elizabeth Jacoba Wentzel.

(DG:  Christiaan Lodewyk Wentzel;  Martha Fransina ?;  Gideon Retief von Wielligh;  Maria Margaretha Greeff),

g.5. Gideon Retief VON WIELLIGH, geb. 10/03/1881

g.5.  Gideon Retief (Giep), geb. 10/03/1881, ged. 17/04/1881, Piketberg x Susanna Magdalena (San) JORDAAN. 

Gideon Retief is die seun van Nicolaas von Wielligh en Elizabeth Jacoba Wentzel.


(DG:  Gideon Retief von Wielligh;  Willem Petrus du Plessis;  Anna Susanna Elizabeth ?)


Woon sy lewe lank op Boksburg, verbonde aan die mynwese.  San wat advokaat word in haar 50’s en burgemeester van Boksburg.


Ouklaas, oom Giep en tant San  het op Boksburg gewoon. Tant San was haar hele lewe met kinderwelsyn besig. Sy het selfs in haar 50’s as advokaat gekwalifiseer om kindersake beter te kon hanteer. Ek weet dat sy baie jammer vir kinders was en dikwels ook vir Vonnie en Boetie, wat sonder ma’s moes regkom. Miskien het sy vir Selina se dienste gereël. Wat ek wel onthou is dat hulle ’n manlike bediende gehad het (’n verfynde “Blantyre”) wat as ’n kok en “butler” gewerk het.

Ek het haar net so ongeveer drie keer gesien – een keer het sy my twee hande gevat en iets gepraat van Babsie my ma – Ek was so oorweldig, en het net gelet op haar persoon, hoe sy haar neus vir 'n oomblik kruekel – ek kon sien haar lippe vorm woorde, maar het  niks gehoor nie. My indruk van haar was een van ‘n magtige  persoonlikheid of ‘n aura van 'n alfa persoonlikheid. Later jare was sy vrederegter. Deur die jare was ek 'n bewonderaar, en het haar kiekie soos ‘n skat bewaar– om hier langs te vertoon. Sy was ook ‘n invloed wat ek later jare in meisies gesoek en herken het.  (http://www.lavonn.net/id41.html)

g.4. Maria Dorothea VON WIELLIGH, geb. 09/09/1879, ged. 09/11/1879

g.4.  Maria Dorothea, geb. 09/09/1879, ged. 09/11/1879, Piketberg x 08/12/1896, Boksburg, Heidelberg, Tvl. met Johan Frederik ROSSOUW, geb. 1870.

Maria Dorothea was die dogter van Nicolaas von Wielligh en Elizabeth Jacoba Wentzel.

(DG:  Nicolaas von Wielligh sr.;  Maria Christina Helena Mouton;  Maria Dorothea Wentzel;  Dorothea Susanna (?Borchard).


Kinders:

h.  Isabella Elizabeth ROSSOUW, geb. 09/09/1907, oorl. 22/04/1968, Welkom x Philip Jacob Rudolph Oosthuizen.

FAMILYSEARCH

g.3. Christiaan Lodewicus Wentzel VON WIELLIGH, geb. 11/03/1878, ged. 26/05/1878

g.3. Christiaan Lodewicus Wentzel (Chrisjan), geb. 11/03/1878, ged. 26/05/1878, Tulbagh, oorl. 08/11/1945, Bethal, Tvl. x 06/03/1906, Heilbron, Vrystaat met Maria Magdalena Johanna VAN NIEKERK, geb. 28/06/1889, oorl. 01/04/1973, d.v. Hermanus van Niekerk en Petronella NN.

Christiaan Lodewicus Wentzel was die seun van Nicolaas von Wielligh en Elizabeth Jacoba Wentzel.

Een van tweeling.

Tweeling Broers

Uit die pen van Von von Wielligh:

Krisjan en sy tweelingbroer Klasie was altwee meesters met yster en vuur.  Perde skoene was hoog geprys en baie in aanvraag. En so nou en dan het hulle bymekaar gekom en die mooiste dinge gemaak soos ploegskaarpunte, groot hekskarniere en wabande.  Alles het my geweldig beïndruk, veral wanneer die vonke so spat met die eerste donderende hamerslag as die yster smelt en gesmee bly.  Een hou vas, en merk met die klein hamertjie, terwyl die ander een slaan met ‘n dondere geweld, en alles val in plek sonder woorde.  Wonnie was die outjie wat die blaasbalk draai, en stadiger draai, of  vinniger draai - en nooit-nooit ophou draai nie.  Uiteindelik sou ‘n oomblik aanbreek om te rus.  Ons het almal op die boomstomp gesit en Oupa Klasie het sy knipmes uitgehaal en vir my ‘n lemoen geskil om te suig.  Die twee broers sou dan ‘n lang reis beplan, om materiaal te gaan haal.  Dit het beteken yster, kole, antrasiet, “coke”  en natuurlik hout.  Daar was nie bome in Bethal se omgewing in daardie jare nie.  Al die geplante bome soos bloekom, wilger, en populier is as slegte hout beskou.  Die regte hout soos kiaat het van die Laeveld gekom. En moes daar gaan haal word.  Dit is gebruik vir tafels en huismeubels. As mens die hout skaaf en dit sis so as die skaafseltjie oprol om 'n gladde vlak te los… Aaa, die reuk van vars geskaafde hout!  Alles kristalhelder herhinneringe.

Kinders van Nicolaas von Wielligh en Elizabeth Jacoba Wentzel
Foto:  (http://www.lavonn.net/id26.html)
Agter v.l.n.r.:  Benjamin;  Christiaan Lodewicus Wentzel;  Pieter Gerhardus;  Pieter Retief;  
Philippus Albertus;  
Voor v.l.n.r.:  Elizabeth Jacoba;  Martha Maria Retief;  Maria Christina Johanna.

(http://webhosting.web.com/imagelib/sitebuilder/misc/show_image.html?linkedwidth=actual&linkpath=http://www.lavonn.net/sitebuildercontent/sitebuilderpictures/Ouklaas/Nicolaas.jpg&target=tlx_picloer)

Die 28 jarige Chrisjan trou op 6 Maart 1906 met die 18 jarige Maria Magdalena Johanna van Niekerk.

FAMILYSEARCH

Foto:  Lavon von Wielligh

Hulle het op Driefontein in die dist. Boksburg gewoon.  Medestryder in die ABO, boer later op die plaas Bekkersdal in die dist. Bethal.

Chrisjan sterf op 3 November 1945 en sy vrou op 1 April 1973 en word in die Bethal ou begraafplaas begrawe.

FAMILYSEARCH

eGGSA library Gravestones in South Africa Mpumalanga Mpumalanga, BETHAL, Urban area Mpumalanga, BETHAL, Old cemetery

eGGSA library Gravestones in South Africa Mpumalanga Mpumalanga, BETHAL, Urban area Mpumalanga, BETHAL, Old cemetery

g.2. Nicolaas VON WIELLIGH, geb. 11/03/1878, ged. 26/05/1878

g.2.  Nicolaas (Klasie), geb. 11/03/1878, ged. 26/05/1878, Tulbagh, oorl. 20/03/1959, begr. Bethal x 19/06/1906, Johannesburg met Elizabeth HATTINGH, geb. 25/04/1875, Tarkastad, KP, oorl. 23/02/1947, Pretoria, begr. Bethal d.v. Johannes Lodewicus Hattingh en Helena Dorothea van Heerden.

Nicolaas was die seun van Nicolaas von Wielligh en Elizabeth Jacoba Wentzel.


Een van tweeling.

Nicolaas en Elizabeth
Foto:  (http://www.lavonn.net/id26.html)

Die tweeling het in die Anglo boere-oorlog (1899–1902), eers in die Boksburg Kommando en later onder Generaal Kemp geveg.  Nicolaas en sy tweelingbroer, Chrisjan, was albei bittereinders en was nooit gevang nie.  Nicolaas het nooit sout geëet nie, 'n nagevolg van die oorlog, toe hulle sonder sout moes klaarkom.


Von von Wielligh skryf oor die Boere-oorlog:  "Oupa het my vertel van die mooiste en slimste perde wat hy in sy lewe gesien het.  En van die boodskappers wat ingekom het, nadat hulle hul perde harteloos dood gery het. En dan was daar die Engelse met hul rooi perde.  Dit was oorlog en die uitdaging was om die Engelse se perde af te neem (veral die trekperde) of op te offer en Oupa was 'n meester op die gebied.  Die Engelse het al die Boere se osse afgeneem om te eet, of hulle net doodgeskiet, want die osse was te stadig vir die Engelse gebruik."  

Oupa het Cronje se vlug uit Natal as ‘n groot skande beskou. Dit het aanlyding gegee tot klein kommando bewegings. Die doel was om die Britte aan te val, om hulle te vertraag en skade aan te doen en om dan weer vinnig te onttrek.   Spioenering was noodsaaklik, want hulle moes altyd op hoogte van die vyand se bewegings wees.  Daar was lokvalle, sabotasie van telefoon lyne  en perdediefstal in nagtelike rooftogte.  Alles adtiwiteite wat die doodsvonnis gedra het.  Oupa het vertel dat dit feitlik onmoontlik was om te loop of kruip, of eers naby die perdekrale kom, voordat die diere onrustig raak, en so die wagte se aandag trek.  Die mees gevreesde woorde "Who goes there", was iets wat die Boere ten sterkste wou vermy. 

"Die kraal was gewoonlik in die middel van die kamp. Sittend op sy perd, kon hy egter vrylik tussen die perde inbeweeg.  Elke halter riem is losgemaak en dan weer aan mekaar vasgeknoop, waarna die string perde rustig weggelei is, sonder om 'n geluid te maak. Veel later sou ek verstaan, toe ek gesien het hoe hy en sy perd al die hekke op die plaas behendig oop- en toegemaak het, sonder om af te klim." 

"Sy oorlogsheld was Generaal, Manie Maritz.  Hy het vertel hoe hulle altyd ontsnap het en nooit opgegee het nie, en wie uiteindelik met ‘n handvol manne ontsnap het na Europa via Suidwes-Afrika.  Ek onthou oupa het Manie Maritz se verbode boek My lewe en strewe weggesteek in die dubbele bodem van sy klerekas.  Daar was ook verhale van die Generaal wat die agterosse, wegkruipers en vlugtelinge met die sambok of koeëlbelt in lyn gebring het en van Jopie Fourie wat gevra het dat hulle hom nie geblinddoek tereg stel nie."  

Oupa het ook verwys na die kanonperde wat opgeoffer moes word.  Dit was die pragtigste groot, sterk perde wat heeldag kon trek aan die swaar ysterkanonne, sonder om moeg te word.  Hulle het lang wit hare gehad wat tot op die grond hang en het dik ysterskoene aan hul hoewe gehad."

Nicolaas was 'n regte outydse heer. Hy altyd 'n pak en 'n das aangehad. Met geleentheid sou hy die baadjie uittrek, maar die das het hy aangehou. Hy was baie lief vir lees en het vir hom boeke oor die Boere-oorlog uitgeneem.  Hy wou nooit by wees, wanneer daar vark op die plaas geslag is nie en het altyd sy sambok geneem (teen rinkhalse) en die veld ingevaar.


Tweeling broers
Foto:  (http://www.lavonn.net/id26.html)

Herinneringe uit die webblad van Von von Wielligh:

Daar is verwys na die “woonvolk” of soms na die swart volk. My aia se familienaam was Dhlamini van die plaas Goedehoop.  Daar was ouma Emma met haar dogter Betta en skoondogter Selina.  Later het ek uitgevind dit was nonna Bettie (“mafuta”) wat aan die mense name en byname gegee het.  Sy het soms agteruit gepraat as sy nie wou hê ek moes verstaan nie, of het Swazi gepraat met Selina wat in perfekte Afrikaans geantwoord het.  Ouma Bettie het vir haar gesê:  "As daar vreemdes kom kuier, moet jy nie Afrikaans praat nie, want hulle sal jou steel en wegneem.  Dit is beter om uit die oog te bly. Die aia het beskeie grond toe gekyk en net “Yebo nonna” geantwoord.  Petrus het Zoeloe met oupa Klasie gepraat, wat hom in Afrikaans geantwoord het.

Ver en wyd was daar ook ander plase met volk.  Hulle het mekaar geken en was soms verwant. Dikwels het hulle groot saamtrekke vir troues georganiseer, soos byvoorbeeld vir Selina en Petrus se troue.  (Petrus was die ossedrywer en hy kon die mooiste diere en dinge maak met klei, wat altyd tot my teleurstelling verdroog en verkrummel het.)  Os of twee word geslag en bier gemaak, vleis gebraai, en uitgedeel en hulle dans dat die grond so bewe.

Oupa het allerhande ander saad saam met die mielies geplant, soos byvoorbeeld boontjies, pampoen en sonneblom.  Ek het my lewe lank altyd saadjies geëet. In die winter is die pampoen opgekap vir die beeste, en pampoensaad  en mielies gebak oor die vuur.  Net een keer het hulle blou rape en kool gesaai vir die winter. Twee ossies het gevrek met rape in die keel. In daardie jare het ons met osse geploeg. Petrus het met die osse gepraat en elkeen op sy naam geroep. Die sweep is aan  'n lang bamboespaal vasgemaak. As dit nodig is, is 'n rapsie op die boud uitgedeel.

En as die sweep in die lug begin klap, weet die voorosse en begin na die ander kant draai. Daar was veertien osse om die ploeg te trek in die Sandland, maar die Swartland het 20 nodig gehad.  As Petrus wou stop, het hy  “HoooKaaaai” gesê  met 'n stem wat val en almal sou stop om te rus. Onnodig om te sê, het ek alles gekoggel, en die lekkerste van alles was om op die ploegstert te ry en te kyk hoe die skare die grond omgooi. Die skaarpunte wat Oupa gemaak het, het in die son geblink. Die reuk van vars geploegde grond is een van my mees waardevolle herhinneringe. Allerlei voëls sou agter die ploeg loop en die tarentale het 'n fees gehad en geskrop dat die stof so staan.

As ek aan ouma Bettie dink, sien ek haar met ‘n telefoon in die hand. Sy was geplant in 'n groot stoel met armleunings en ‘n kopkussing, alles bo-oor ‘n slop-emmer gebou, wat Oupa persoonlik elke oggend leeggemaak en gewas het. Sy het op haar troon gesit net soos Queen Victoria. Van daar af het sy haar wêreld regeer.  Ons het in daardie jare ‘n plaaslyn gehad met ‘n slingerfoon: een draai was kort en twee draaie lank. Ons nommer was drie kortes, maar Ouma het al die oproepe geantwoord en gewoonlik het sy nie gepraat nie, maar net geluister.  Sy het presies geweet wat in ons gemeenskap aangaan.  Sy het gereël dat die oesmense almal dieselfde dag opdaag en begin oes of dors.  Alles is met die hand geoes. Die dorsmasjien het soos 'n enorme staalmonster gelyk.  Dit het vir my van my die belangrikste en mooiste herhinneringe nagelaat. Ek het dae spandeer om te kyk, en het verstaan hoe die belde, ratte en kettings gedraai het. Siwwe  het telkens kleiner en kleiner dingetjies verwyder, tot alles geskei is in kaf en graan, met mieliestronke wat ons in die winter in die vuur gebruik het.

Ouma Bettie was altyd op die foon betrokke in onderhandelinge oor kos - miskien die rede vir haar obesiteit en uiteindelike dood. Dalk is dit versoorsaak deur die swaarkry in die Boereoorlogsjare in Tarkastad.  Tydens die Tweede Wêreldoorlogsjare het geld nie bestaan nie.  Daar was net Oupa se pensioen, hoenders, skape, varke, en graansaadbossies, met kasterolie en aalwyn vir Vonnie.  Sy het  ‘n lang “spens” gehad, wat sy toegesluit gehou het, met rakke vol konfyt en ingelegde vrugte. Daar was ook altyd bossies hangend van 'n blou draad gespan om uit te droog, boerewors en lekker biltong wat Oupa vir my in blaardun strokies gekerf het. Ouma het altyd vermaan:  “Moenie so baie rou vleis eet nie, jy sal ‘n goor maag kry,” wat nooit gebeur het nie. Die spens en kombuis was ‘n avontuur van reuke en geure.

Daar was wildsbiltong, wat wit en sag word as dit droog is, en so lekker as mens dit met die hand kon breek en eet. Daar was ook baie blikke vir die rooi tee, naeltjies, anys, borrie, peper en groot sakke growe sout. Ek het natuurlik aan alles geproe. Sy het die vrugtebottels met gesmelte bywas en kersvet geseël.  As die “tape” opblaas beteken dit dit gaan suur word, en sy sou dit weer steriliseer in 'n pot met kokende water.

Saterdag was baddag, en die groot seeppot vol water is warm gemaak. Almal sou bad en ek was altyd die laaste.  Die water het sulke skiwwe opgehad wat bo-op dryf, want dit was harde water wat nie skuim nie.

Sondae na kerk was daar altyd besoekers wat met hul perdekarre aangekom het.  Ouma het met haar foon daarvoor gesorg. Dit was ´n groot middagete met borriegeel rys met rosyntjies en oondgebakte vleis met aartappels. Nagereg was ingelegde vrugteslaai en die heerlikste vla, en ons het altyd baklei oor wie se beurt dit was vir die velletjie bo-op die vla.
Sekere items het hulle met styselwater behandel, soos tafeldoeke en Oupa se boordjies. Emma kon dit perfek doen sonder om die materiaal te brand. Ouma het mos haar eie seep vir die hele jaar gemaak in die groot swart seeppot op ‘n mieliestronkvuur. Die seep is ook in die spens bewaar – in die droogtetyd het die rotte in die huis gekom en was so honger dat hulle die seep gevreet het. Ek het nooit uitgevind of hulle dit oorlewe het nie.

Oupa het looikuipe in die sandsteenrots gemaak om die velle te looi met die wattelbome wat oral daar gegroei het. Die klein takkies is almal skoon gestroop, met baie van die dik bas gestort in die kuip. Dan is dit met ‘n groot, swaar paal gestamp met bietjie water sodat dit nie spat nie. Uiteindelik het die velle en wildsvelletjies ingegaan. As mens sagte rieme wil hê moet dit gesout bewaar word. Die sout het die water uitgetrek en die velle het nie uitgedroog nie. Alles is met die paal ondergedruk en vir ‘n tyd so gelaat. Duikervelletjies het die fynste en sterkste riempies gemaak - om met die naald te werk, asook vir die punte van die sweep.

Oupa was die tipe man: Ek wil n nuwe gordel koop, bruin, egte leer en breed, die gespe moet eenvoudig wees. Na 7 winkels kry ek nie wat ek soek nie, ek koop nie n gordel nie en sal aanhou soek. Ander mense sal vat wat hulle kry. By Oupa Klasie moes alles perfek wees.  Tweede beste was ononderhandelbaar.  Sy skeermes was in my besit, maar die lem het heeltemal gedisintregeer. Gelukkig het ek darem nog sy Myn Blasting sertifikaat, Persoonskaart,en die kierrie wat Grootje in Bermuda gesny het. Sy Geelhout Wakis en-Laaikas het ek vir Marize gegee. Die laaikas moes ek regmaak, want soos hy die laaie toe gedonder het as hy nie iets  kon kry nie, kon hulle nie hou nie. In die oggende het ek en Hen (bekend as Bobbejane of Stinkerds) by hom in die hoe bed gaan lê en na Wolf en Jakals stories geluister. Daarna om die kombuistafel gaan sit, om beskuit of droeë brood met koffie te geniet. Dit was omtrent n ritieel. Hy het so n GROOT blouprent koffie koppie gehad. “Ek hou van n man wat sy man kan staan”, het ‘n baie groot invloed op my lewe gehad,   selfs in die latere lewe het ek baie geput uit sy wyshede. (http://www.lavonn.net)

Klasie en Bettie met Quartus en Wikus
Foto:  (http://www.lavonn.net/id26.html)

Klasie von Wielligh op Goedehoop
(http://www.lavonn.net/id41.html)

Lavon von Wielligh vervolg:  "Ek was so trots op "my sterk oupa". Die naam kom van die tyd toe ons doringdraad-grenslyne gespan het.  Dit was ná die oorlog en draad was weer beskikbaar. Dit was my  skoolvakansie (Miskien1947 - wintertyd ). Ons het die stootwaentjie met ysterpale en draad gelaai.  Ek onthou ook die seil-watersak en warm koffieglasbottel in 'n warm kombersie toegedraai om my hande warm te maak.  Ons is trekkend, stotend en rustend veld toe.  “Om iets nuttig te doen vir hierdie dag.”  Ek het die ysterpaal reguit vasgehou, Oupa het op die trapleertjie geklim en ingeslaan.  Elke hamerslag het gepaardgegaam  met ‘n geweldige blaf, wat ontplof het deur sy baard  en weerklink het tot onder in die vlei - die lekkerkry met elke slag. Die paal  het ‘n voet of twee gesink, en die aarde het gebewe. Ek was trots en beïndruk om saam met hierdie geweldige persoon so ‘n belangrike taak te verrig."

In 1959 is hy in die Algemene Hospitaal (later H.F. Verwoerd) oorlede aan maagkanker.

FAMILYSEARCH

eGGSA library Gravestones in South Africa Mpumalanga Mpumalanga, BETHAL, Urban area Mpumalanga, BETHAL, Old cemetery