b.3. Nicolaas,
ged. 25/10/1711, Kaapstad x 05/06/1757, Malmesbury met Johanna Sara GRUTTER, ged.
18/01/1733, d.v. Hermann Grutter van Munster en Rebekka van die Kaap.
EGGSA
Kaapse Doopregisters. 1711
DG:
Cornelis Loos en Ida Elizabeth von WiellighKaapse Doopregisters. 1711
Den
6 Meij
Daniel
Nicolaes,
de
ouders Daniel Duringh en Susanna Coetsee,
de
getuijge Nicolaes van Wieling de jonge, en Adriana Groenendijk.
Cape
Town Baptisms 1736
Written by transcribed by Corney Keller.
Written by transcribed by Corney Keller.
Op
24/03/1737, Kaapstad, is daar ‘n buite-egtelike kind met die naam van Elizabeth
Maria gedoop, waarvan die moeder Magdalena Adolfs was. Die vader word genoem as Nicolaus von
Wielligh. Alhoewel dit nie onmoontlik
was vir die stamvader Nicolaus (55 jaar oud en getroud met sy derde vrou) om
die kind se vader te wees nie, is dit meer waarskynlik dat daar na sy seun
Nicolaas, toe 26 jaar oud verwys word, veral as mens daarop let dat Nicolaas
jr. sy eerste dogter by Johanna Sara Grutter, Elizabeth Maria gedoop het.
Elisabeth
Maria (onecht).
De
moeder en getuige is Magdalena Adolfs. De soogenaemde vader Nicolaus van
Wieling.
EGGSA
Cape
Town Baptisms 1737
Written by transcribed by Corney Keller.
Written by transcribed by Corney Keller.
Die Swartlandgebied het
sedert 1700 stadig bevolk geraak. “Vanaf 1700 was daar jag en weidingslisensies in die Zwartland
uitgereik wat gewoonlik net vir ‘n jaar geldig was. Sover bekend was die eerste van die plase
Tweekuil wat gegee was aan die “vrylandbouwer” Johannes Vos ‘om voor den tyd
van een geheel jaar met desselfs vee, bestaande uit runderen en schaapen, aan
of tusschen Riebeeck Casteel en’t Swarte land, gent. De Twee Kuylen te mogen
gaan leggen en laaten weyden en gedurende die tyd te bouwen off saaien’. Uit voorafgaande blyk dit dat alhoewel die
hoofklem op veeboerdery geval het, die graanbou toe reeds aandag geniet
het. Ander streke in die omgewing was
Groenkloof (Darling) asook Paardenberg wat sy ’wilde paarden’ (zebras),
Riebeeck Kasteel en Vier en twintig Rievieren (Porterville).” (Bazette Meyer: Die Gemeente Swartland, gestig 1745 –
Stamouers)
Die
veeboere het op 'n vroeë stadium met die Boesmans (Khoisan) begin bots. Die
Boesmans het die veeboere se plase aangeval, boere en veewagters vermoor,
plaashuise afgebrand en vee geroof of vernietig. Die eerste burgerkommando is in 1715 op die
been gebring om die Boesmans te stuit.
In 1739 was die area bekend as Groenekloof (vanaf Koeberg in die suide
tot by Saldanha in die noorde) onderverdeel in 46 plase. In dieselfde jaar het kommandodiens
verpligtend geword. Kommando’s het
streng opdragte ontvang en moes by hul terugkeer verslag doen aan die landdros
van Stellenbosch. Daar was voortdurend
vergeldigingstogte teen die Boesmans geloods.
Dinsdag: 2 Junie 1739. “Is ter
vergaderinge geleesen het verleende rapport bij den oud burgerraad, Johannes
Cruijwaagen, weegens het voorgevallene op de togt door hem ter ordre deesen
Regeering ondernoomen teegens de Hottenttotten sorteerende onder de Bosjesmans
natie, het welk is bevonden te zijn van den volgenden inhoud: Rapport aan den Wel Edelen Gestr. Heere
Hendrik Swellengrebel, Gouverneur van Cabo de Goede Hoop &a. &a.,
beneevens den E. Agtb. Politicquen Raad.
Sijnde ik onderget.daags daaraan met bovengen. persoonen, behalven den
vooruijtgesondene Jan Olivier, mitsgrs. de burgers Burgert van Dijk, Claas van
Wieling, Hendrik Greef en Jan Mostert, dewelke mij in de Tijgerbergen waaren koomen
vinden, vandaar naar de Groene Cloof gereeden, daar ik vond d' onlangs hier aan
de Caab geweest zijnde Hottentotten, sorteerende onder de Kl[e]ijne Namacquas
en Bosjesmans natie, van dewelke volgens Uwe Wel Edele Gestr. en E. Agtb. ordre
door mij zijn afgenoomen geworden 29 beesten die haar (op het vals voorgeeven
dat deselve haar souden toekoomen en een gedeelte quamen uijt te maaken van het
van haer geroofde vee) waaren afgegeeven geworden, welke 29 beesten ik aan 's
Comps. posthouder aan de Groenecloof heb overgegeeven; op den 30 dier maand
April hebbe ik mij onderget. van de Groenecloof na de Groene Rivier begeeven, en daar bij de eevengen.
Hottentotten gevonden hebbende drie en tagtig beesten, zijn deselve door mij
van haarl. afgenoomen en aan den bovengen. posthouder insgelijx afgegeeven,
behalven 10 draagossen en 5 slagtbeesten, dewelke haar gelaaten zijn, en hebbe
wijders die Hottentotten geordonneert dat zij sig naar haare coraal, leggende
agter de Picquetberg in de Lange Valleij, souden begeeven, met verseekering dat
wanneer zijl. geen quaad kwaamen te doen, haarl. ook geen quaad soude
weedervaaren, werdende mij daarop door twee van die Hottentotten, gent. Swarte
Booij en Charmant (alias) Titus, om twee snaphaanen te koop of te ruijlen
gevraagt, onder voorgeeven dat zij daarmeede oliphanten souden doodschietten,
het welk ik haar egter om reedenen geweijgert heb, hebbende tot voorcooming van
alle ongelucken de gem. Hottentotten door twee knegts van mij, gent. Jan
Pietersz en Hans Hendrik, mitsgrs.nog een van den oud burgerraad Hendrik
Oostwald Eksteen, gent. zijnde Jan Alt, doen geleijden naer de plaats van
Jacobus Smit, alwaer ik met voorm. Mattheus Willemsz, Pieter van Taak en een
ondermeester, genaamt Pieter Pietersz, teegens den avond angekoomen ben, zijnde
de andere bovengen. landbouwers op mijn ordre naar huijs te rugge gekeert.” (Reference code: C. 110, pp. 53-104).
Baron Gustaf Willem van Imhoff
het die Zwartland en Roodezand (Tulbagh) in Januarie 1743 besoek en was geskok
oor die leefwyse van die mense. Hy het gevind dat die boere onverskillig
ten opsigte van hulle godsdiens was en het dit aan die leningsplaasstelsel
toegeskryf wat dit vir die mense baie maklik maak om rond te beweeg en verder
die binneland in te trek verder van die kerk en die beskawing af. Selfs die stelsel dat ‘n boer na vyftien jaar
van bewoning van ‘n leningsplaas die eienaar daarvan word het geensins die
trekgees getem nie. Selfs sy eie
bepaling dat huurders van leningsplase in die vervolg 60 morge om die opstal in
volle eiendom kon ontvang het gehelp nie.
Om godsdiens en onderwys in die binneland te bestendig, het die
Politieke Raad besluit om twee kerke in die binneland op te rig en twee
predikante en drie sieketroosters aan te stel.
Dit het gelei tot die stigting van die Roodezand kerk ‘in ‘t Land van
Waveren en van die Zwartland Kerk. ‘n
Paar weke na die afkondiging het ds. Arnoldus Maurits Meiring ingewillig om aan
die Kaap te bly en in April 1743 is in die land van Waveren ‘n plek oorkant die
Klein-Bergrivier uitgesoek vir die bou van ‘n kerk en ‘n woonhis vir ds.
Meiring. So he die Roodezand Kerk sy bestek gekry en
die volgende as sy gebied omsluit: die
hele gebied ten noorde van die Koopmansrivier, die Bergrivier, die Piketberge
en die Olifantsrivier, terwyl sy gemeentelede in oostelike rigting gewoon het
tot by die destydse grensdorpie Swellendam. (Espost, V.A.: Riebeek-Kasteel. 30 Augustus 1988)
Nicolaas het hom in die binneland, in die Swartland omgewing, gevestig. Hoewel daar in November 1743 besluit is dat die plaas van die weduwee van Pieter van der Westhuizen die regte plek vir ‘n kerk en pastorie in Zwartland was, het ses maande verloop, voordat daar met die weduwee ooreengekom kon word. Wietse Botes het uit Enkhuizen, Holland met sy vrou Anna Pieterse aan die Kaap aangekom en is as sieketrooster van die Swartlandse kerk aangestel. Daarna het daar weer tien maande verloop voordat daar ‘n predikant vir die nuwe gemeente Zwartland gevind kon word. Die nuwe predikant, ds. Ruter Andreas Weerman het op Saterdag 27 Julie 1745 sy intreepreek gelewer. So is die 5de Kaapse gemeente met 55 name op die lidmaatregister gestig. (Espost, V.A.: Riebeek-Kasteel. 30 Augustus 1988)
Die gemeente het bestaan uit boere in die nabyheid van Paardeberg, Riebeecks Casteel en Swartland tot by St. Helenabaai, sowel die boere wat duskant die Bergrivier hul plase gehad het tot aan die Kaapse distrik, met selfs Groenkloof ingesluit. En spyte van hierdie wyduitgestrekte gebied het nie meer as vyf gesinne naby die voorgenome kerk-standplaas gewoon nie. Met ds. Weerman se vertrek na drie jaar en ses maande was die kerk nog nie gebou nie. Die tekort aan ‘vaderlandse hout’ het die werk gestrem, toe was hout in ‘t Grootvadersbosch’ gekap. Dit moes met ossewaens na Swartland toe aangery word, maar voordat die hout droog was, is ontdek dat die helfte van die fondamente van die kerk op los grond gebou was. (Espost, V.A.: Riebeek-Kasteel. 30 Augustus 1988) Gedurende die ampstermyn van Ds. Weerman word Wietse Botes nie genoem nie en na eergenoemde se vertrek word hy opgevolg deur Ds. Voltenen van 1750 tot 1755.
Nicolaas het hom in die binneland, in die Swartland omgewing, gevestig. Hoewel daar in November 1743 besluit is dat die plaas van die weduwee van Pieter van der Westhuizen die regte plek vir ‘n kerk en pastorie in Zwartland was, het ses maande verloop, voordat daar met die weduwee ooreengekom kon word. Wietse Botes het uit Enkhuizen, Holland met sy vrou Anna Pieterse aan die Kaap aangekom en is as sieketrooster van die Swartlandse kerk aangestel. Daarna het daar weer tien maande verloop voordat daar ‘n predikant vir die nuwe gemeente Zwartland gevind kon word. Die nuwe predikant, ds. Ruter Andreas Weerman het op Saterdag 27 Julie 1745 sy intreepreek gelewer. So is die 5de Kaapse gemeente met 55 name op die lidmaatregister gestig. (Espost, V.A.: Riebeek-Kasteel. 30 Augustus 1988)
Die gemeente het bestaan uit boere in die nabyheid van Paardeberg, Riebeecks Casteel en Swartland tot by St. Helenabaai, sowel die boere wat duskant die Bergrivier hul plase gehad het tot aan die Kaapse distrik, met selfs Groenkloof ingesluit. En spyte van hierdie wyduitgestrekte gebied het nie meer as vyf gesinne naby die voorgenome kerk-standplaas gewoon nie. Met ds. Weerman se vertrek na drie jaar en ses maande was die kerk nog nie gebou nie. Die tekort aan ‘vaderlandse hout’ het die werk gestrem, toe was hout in ‘t Grootvadersbosch’ gekap. Dit moes met ossewaens na Swartland toe aangery word, maar voordat die hout droog was, is ontdek dat die helfte van die fondamente van die kerk op los grond gebou was. (Espost, V.A.: Riebeek-Kasteel. 30 Augustus 1988) Gedurende die ampstermyn van Ds. Weerman word Wietse Botes nie genoem nie en na eergenoemde se vertrek word hy opgevolg deur Ds. Voltenen van 1750 tot 1755.
Die
NG gemeente Swartland se geskiedkundige kerkgebou. (Wikipedia)
Nog voordat die kerk in 1751 voltooi was, was dit nodig om ‘n messelaar van die Kaap te laat kom om die barste in die gewel te herstel. (Espost, V.A.: Riebeek-Kasteel. 30 Augustus 1988) Gedurende die ampstermyn van Ds. Voltenen was
daar klagtes oor die skoonhou van die kerk. Volgens Kerkraadsnotule 12 Maart 1753 was
Wietse as Koster ontslaan en Nicolaas von Wielligh was in sy plek aangestel. Botes het wel as Sieketrooster en Voorleser aangebly. (Bazette
Meyer: Die Gemeente Swartland, gestig
1745 – Stamouers)
Op Dingsdag die 29ste October 1754 was die volgende eiendom
aan Nikolaas toegeken. Aan den Burger Mitsgaders koster der Swartlandsche Kerk Nikolaas van
Wielligh een Stukje Huijserfs en Thuijn land omtrent de evengemelde Kerk
geleegen, groot Twee morgen om zig daarop ter needer te Setten, met deese
bepaaling egter, om op hetselve Land geen Vee te mogen houden, en dat ook
niemand der Buuren door het uijtgeeven van dien komt benadeelt te werden.
(Reference code: C. 132, pp. 433-443.)
Nikolaas is op 05/06/1757 met Johanna Sara Grütter, die dogter van Hermann Grutter van Munster en Rebekka van die Kaap getroud.
Nikolaas is op 05/06/1757 met Johanna Sara Grütter, die dogter van Hermann Grutter van Munster en Rebekka van die Kaap getroud.
FAMILYSEARCH
Swartland huwelike 1748 – 1839.
1757
Swartland huwelike 1748 – 1839.
1757
Johanna
Sara Grutter was die buite-egtelike kind van Herman Grutter by Rebecca van die
Kaap.
Herman Gruijter van Munster, oorl. voor 1739, was 'n VOC soldaat in 1696. Hy het as kneg gewerk tot ongeveer 1709. In 1722 was hy 'n visserman aan die Soutrivier. “H.C.V. Leibbrandt, Précis of the Archives of the Cape of Good Hope: Requesten (1722), vol. II, p. 444: “Fisherman - Memorial of - who own fishing boats, and ask that they may again fish at, and near Salt River, which has been forbidden them since the vessels had been thrown on shore there in the late gale. Memorial signed by Paulus Hartog, the Widow Jan Verbeek, Harmen Grutter, Johannes Mulder, Titus Jacobse, Jan Pretorius, Jacob of Bougis, Jonker of Macassar, Sobinko the Chinaman, Hercules Valentijn, and Daniel Deuren. The Governor and Council decide as yet to withhold the permission, and not allow the memorialists to fish between the beach and the Salt River. No. 86; date, 22nd December 1722”. (Mansell G Upham: Uprooted Lives Unfurling the Cape of Good Hope’s Earliest Colonial Inhabitants (1652-1713). Op 05/02/1713 het Herman met Johanna Titus, d.v. Titus Jacobs van Macassar en Johanna van Macassar getrou en hertrou op 04/07/1728 met Engela Wedeking, d.v. Heinrich Wedeking van Padenborn en sy (halfslag) vrou Johanna (Jannetjie) van Wijk van de Kaap. Engela was in 1739 as die weduwee van Herman Grutter aangeteken.
‘n Ander buite-egtelike kind van Rebecca van die Kaap, Isaac Jacob, die seun van Titus van die Kaap is op dieselfde dag as Johanna Sara gedoop.
Herman Gruijter van Munster, oorl. voor 1739, was 'n VOC soldaat in 1696. Hy het as kneg gewerk tot ongeveer 1709. In 1722 was hy 'n visserman aan die Soutrivier. “H.C.V. Leibbrandt, Précis of the Archives of the Cape of Good Hope: Requesten (1722), vol. II, p. 444: “Fisherman - Memorial of - who own fishing boats, and ask that they may again fish at, and near Salt River, which has been forbidden them since the vessels had been thrown on shore there in the late gale. Memorial signed by Paulus Hartog, the Widow Jan Verbeek, Harmen Grutter, Johannes Mulder, Titus Jacobse, Jan Pretorius, Jacob of Bougis, Jonker of Macassar, Sobinko the Chinaman, Hercules Valentijn, and Daniel Deuren. The Governor and Council decide as yet to withhold the permission, and not allow the memorialists to fish between the beach and the Salt River. No. 86; date, 22nd December 1722”. (Mansell G Upham: Uprooted Lives Unfurling the Cape of Good Hope’s Earliest Colonial Inhabitants (1652-1713). Op 05/02/1713 het Herman met Johanna Titus, d.v. Titus Jacobs van Macassar en Johanna van Macassar getrou en hertrou op 04/07/1728 met Engela Wedeking, d.v. Heinrich Wedeking van Padenborn en sy (halfslag) vrou Johanna (Jannetjie) van Wijk van de Kaap. Engela was in 1739 as die weduwee van Herman Grutter aangeteken.
‘n Ander buite-egtelike kind van Rebecca van die Kaap, Isaac Jacob, die seun van Titus van die Kaap is op dieselfde dag as Johanna Sara gedoop.
1733
In 1763 was Roodezand en Zwartland nog so klein dat daar van dorpe nog geen sprake kon wees nie. Dit was maar eers teen 1770 dat jong mense uit die meer gevestigde dorpe (Kaap, Stellenbosch en Drakenstein) hulle in Roodezand en Zwartland kom vestig het. (Espost, V.A.: Riebeek-Kasteel. 30 Augustus 1988) Buiten
vir sy amp as koster van die Swartlandse kerk wil dit voorkom asof Nikolaas ook
geboer het. Uit ‘n boedelinskrywing van
05/03/1764 blyk dit asof hy gars verbou het.
Nikolaas was baie goed bevriend met Wietse Botes. Nikolaas se aanstelling as koster het nie
`n einde gebring aan die spanning wat daar tussen Wietse Botes en en die
gemeente was nie. Wietse en Nikolaas het
saam begin om drank te verkoop. Daar was
selfs Sondae drank by die kerk te koop.
Dit was later so erg dat die ambagsmanne by die kerk nie in staat was om
hulle werk te doen nie. Ds. Croeser en
die kerkraad het in 1766 vir Wietse en Nikolaas verbied om drank op Sondae te
verkoop. Hulle is later verbied om selfs drank verniet weg te gee.
(Kerkraadsbesluit: 11 Mei en 5 Oktober 1766.)
Uit Nicolaas en Anna Sara Grutter se huwelik is daar ses kinders gebore, 4 dogters en twee seuns. Teen 1770 was die kanse van die jeug van die Swartland om goeie onderwys te ontvang maar baie gering. Ouers wat te ver van die skole van sieketroosters was, moes maar hulle toevlug tot die private skoolmeester neem. Hierdie onderwysers het dikwels ‘n belangrike plek in die samelewing en in die betrokke huisgesin vervul. Hulle was in baie gevalle beter onderwysers as die sieketroosters wat deur die Kaapse regering voorsien was. Dikwels was hierdie private skoolmeester ‘n soldaat, of soldaat uit die diens van die Kompanjie se diens. Hoewel sulke onderwysers deur die Kerkrade goedgekeur moes word, het dit nie gebeur nie. Onderwysers op die platteland se loon was deurgaans swakker as die van knegte en ambagsmanne. Hoewel ‘n paar gelukkige onderwysers meer verdien het, het dit ook voorgekom dat ‘n skoolmeester net vir sy kos en huisvesting gewerk het. Party het ook, behalwe loon en huisvesting, een, twee of drie pond tabak per maand of selfs vrye tabak ontvang. (Espost, V.A.: Riebeek-Kasteel. 30 Augustus 1988)
Na die dood van ds. Gerhardus Croeser moes Zwartland weer jare sonder predikant bly. Dikwels moes die predikante van Zwartland kla oor die geestelike louheid van die gemeentelede. Hierdie klagtes het egter opgehou nadat ds. Daniel Goldbach in 1774 predikant geword het. (Espost, V.A.: Riebeek-Kasteel. 30 Augustus 1988) Wietse Botes het in 1774 sy loopbaan as sieketrooster na 30 jaar geeindig, aangesien hy reeds 62 jaar oud was. Nikolaas von Wielligh het die pos as koster vir 22 jaar gehou.
Uit Nicolaas en Anna Sara Grutter se huwelik is daar ses kinders gebore, 4 dogters en twee seuns. Teen 1770 was die kanse van die jeug van die Swartland om goeie onderwys te ontvang maar baie gering. Ouers wat te ver van die skole van sieketroosters was, moes maar hulle toevlug tot die private skoolmeester neem. Hierdie onderwysers het dikwels ‘n belangrike plek in die samelewing en in die betrokke huisgesin vervul. Hulle was in baie gevalle beter onderwysers as die sieketroosters wat deur die Kaapse regering voorsien was. Dikwels was hierdie private skoolmeester ‘n soldaat, of soldaat uit die diens van die Kompanjie se diens. Hoewel sulke onderwysers deur die Kerkrade goedgekeur moes word, het dit nie gebeur nie. Onderwysers op die platteland se loon was deurgaans swakker as die van knegte en ambagsmanne. Hoewel ‘n paar gelukkige onderwysers meer verdien het, het dit ook voorgekom dat ‘n skoolmeester net vir sy kos en huisvesting gewerk het. Party het ook, behalwe loon en huisvesting, een, twee of drie pond tabak per maand of selfs vrye tabak ontvang. (Espost, V.A.: Riebeek-Kasteel. 30 Augustus 1988)
Na die dood van ds. Gerhardus Croeser moes Zwartland weer jare sonder predikant bly. Dikwels moes die predikante van Zwartland kla oor die geestelike louheid van die gemeentelede. Hierdie klagtes het egter opgehou nadat ds. Daniel Goldbach in 1774 predikant geword het. (Espost, V.A.: Riebeek-Kasteel. 30 Augustus 1988) Wietse Botes het in 1774 sy loopbaan as sieketrooster na 30 jaar geeindig, aangesien hy reeds 62 jaar oud was. Nikolaas von Wielligh het die pos as koster vir 22 jaar gehou.
