Die Nederlandse
vestigingsgeskiedenis in Suid Afrika begin in Maart 1647 met die stranding van
die Nederlandse skip die Nieuwe Haarlem. Die skipbreukelinge het ‘n klein fort genaamd
"Sand Fort of the Cape of Good Hope" gebou. Hier het hulle vir
byna ‘n jaar aan die Kaap gewoon. Hulle
is uiteindelik gered deur ‘n vloot van 12 skepe onder die bevel van W.G. de
Jong. Jan van Riebeeck was op een van
hierdie skepe. (Ramerini, Marco: The Dutch in South Africa,
1652-1795 1802-1806,
English text revision by Dietrich Köster).
Na hulle terugkeer na Holland het
‘n klompie van die skipbreukelinge die Oos Indiese Kompanjie probeer oorreed om
‘n handelssentrum aan die Kaap te begin. In 1652 het ‘n Nederlandse ekspedisie
van 90 Calviniste setlaars onder die bevel van Jan Van Riebeeck die eerste
permanente vestiging naby die Kaap de Goede Hoop gestig. Hulle arriveer in
Tafelbaai op 6 April 1652 met vyf skepe:
die "Reijger", die "Oliphant", die
"Goede Hoop", die "Walvisch" en die "Drommedaris". (Ramerini, Marco: The Dutch in
South Africa, 1652-1795 1802-1806, English text revision by Dietrich Köster).
‘n Vierkantige houtfort met vier bastions is gou gebou op die linkerkantste bank van die Soutrivier en later bou hulle ook twee reduite (redoubts) naby die kus. Hulle is genoem "Kyckuit" en "Duinhoop". (Ramerini, Marco: The Dutch in South Africa, 1652-1795 1802-1806, English text revision by Dietrich Köster). Die Tweede See-oorlog van 1666 tussen Engeland en Nederland, het tot gevolg gehad dat daar ‘n groot toename van amptenare en soldate aan die Kaap was. Dit het die behoefte laat ontstaan vir die bou van die Kasteel as militêre verdediging. (Turton, Anthony Richard: How many bones must you bury before you can call yourself an African? 2009). Op 2 Januarie 1666 was die eerste steen van die Kasteel de Goede Hoop wat die oorspronklike fort vervang het, gelê. Hierdie steengebou was ‘n baie groot pentagonale fort met ‘n grag en bastions op elke hoek. Die bastions was: "Nassau", "Leerdam", "Oranje", "Catzenellenbogen" en "Buuren" genoem. The Dutch in South Africa, 1652-1795 1802-1806, deur Marco Ramerini. English text revision by Dietrich Köster.
Toe Jan van Riebeeck in die
Kaap aangekom het, het hy die opdrag gehad om ‘n halfwegstasie vir die
Nederlandse Oos-Indiese Kompanje (V.O.C.) te stig, wat voorrade vir verbygaande
skepe moes voorsien. Aanvanklik wou die
V.O.C. nie ‘n permanente kolonie daar stig nie.
Aangesien die
koringopbrengs aan die Kaap onvoldoende was om in die skepe se behoeftes te
voorsien, moes die Bewindhebbers in 1655 vir Van Riebeeck toestemming gee, dat
van die amptenare uit diens kan tree en toegelaat word om koring te kweek by
Rondebosch, wat ‘n geskikter
omgewing vir koringprodusering was, maar wat ‘n ent van die Fort af geleë was. Hulle sou vir eie wins werk en beter as die
betaalde amptenare boer.
Vryburgerskap is aanvanklik net aan voornemende boere
verleen. Die eerste nege Vryburgers het op 21 Februarie 1657 hul vry- en
grondbriewe vir hul plase aan die Liesbeekrivier, wat toe die amptelike grens geword
het, ontvang.
Die kaart toon die eerste toegekende grond aan die Vryburgers aan die Liesbeek Vallei. Die
lyn M merk die limiet van die area “wat mees geskik is” vir Kaapse burgers om
te boer. Dit het die eerste grens van
die kolonie gevorm. (Worden, Nigel; van Heyningen, Elizabeth; Bigford Smith, Vivian: Cape Town the making of a city.)
Kaap 1658. Gedeelte van Wouter
Schouten se tekening
Die Vryburgers was aanvanklik in twee groepe verdeel: die sogenaamde Harmans-kolonie onder leiding van die Duitser, Harman Remajenne van Keulen, en die Stevens-kolonie onder leiding van Steven Jansz (Botma). Later het nog vyf boere vryburgerskap verkry. (Myfundi. Die Vryburgers).
Teen 1658 kon drie groepe Vryburgers langs die Liesbeek onderskei word: Coornhoop Colonie (waaronder Hendrick Boom en sy vrou Anna), Hollantse Thuijn Colonie (waaronder Botma) en Groenevelt Colonie (waaronder Remajenne). Die Vryburgers was hoofsaaklik Nederlanders, maar daar was ook Duitsers. 'n Noorweër en waarskynlik 'n Brit. Die plasies langs die Liesbeek (vroeër die Amstel genoem) geleë was ongeveer 11,5 ha elk. (Myfundi. Die Vryburgers).
Rijkloff van Goens, die besoekende kommandeur, het die huurvoorwaardes van die Vryburgers vasgestel. Hulle was vrygestel van belasting vir die eerste twaalf jaar; ruilhandel met die inheemse bevolking is toegelaat, maar die Vryburgers se kooppryse mag nie dié van die VOC oorskry het nie; die VOC se alleenreg op die verkoop van groente, tabak en drank is deur wetgewing beveilig; noodsaaklikhede soos landbougereedskap, gewere en ammunisie is aanvanklik teen kosprys en op krediet aan die Vryburgers verskaf. (Myfundi. Die Vryburgers). Om hulle teen rooftogte te beskerm, is daar in 1657 op die westelike wal van die Liesbeek begin met die bou van 'n fort wat Fort Coornhoop genoem is. Botma is in 1657 deur Van Goens tot burgerraad benoem. (Myfundi. Die Vryburgers).
In Mei 1658 het ‘n skip met 228
slaves vanaf Guinea aangekom in Tafelbaai. Hulle is op 09/05/1658 verkoop aan
die Vryburgers vir 100
Guilders ‘n slaaf. Die meeste van
hierdie slawe het egter ontsnap, wat tot ‘n finansiële verlies van 2 000
Guilders, wat die equivalent van 8 000 beeste was, vir die Vryburgers gelei het. (Turton, Anthony Richard: How
many bones must you bury before you can call yourself an African? 2009).
Teen 1659 was 84
morg grond al bewerk. In 1662 was daar
reeds 60 vryburgers, waarvan die meeste koringboere was. Die van der Westhuizen familie was van die eerste
families aan die Kaap. Hulle het voor
die jaar 1662 aan die Kaap gekom.
Die bevolking aan die Kaap het groter geword toe eiendom aan privaat burgers toegeken word, want dit het die immigrasie van wit vroue en knegte na die land aangemoedig. Teen 1679 was daar 87 boere,
55 vroue, 117 kinders, 30 Europese knegte en 191 slawe woonagtig in die Kaapse
Skiereiland. Die nedersetting het toe uit ‘n aantal plase aan die voet van Tafelberg, die kompanjiesposte by
Saldanhabaai, Hottentots-Holland en Tygerberg en ‘n paar verspreide opstalle
van boere wat in die binneland op ‘n tydelike basis gevestig was, bestaan. Simon
van der Stel, wat in 1679 as kommandeur van die Kaapse nedersetting aangekom
het, het op ‘n reis om die Kompanjie
se buitepos te Hottentots-Holland te inspekteer, met ‘n omweg na die Kaap
teruggekeer. Hy het aan die Eersterivier ‘n area aangetref wat ‘n besondere
indruk op hom gemaak het. Met sy
terugkoms in Kaapstad het hy bekend gemaak dat boere in die nuutgevonde streek,
wat hy Stellenbosch genoem het, plase kon kry. Twintig setlaars is grond toegeken in die Stellenbosch omgewing. Kort
daarna het die regering ’n Drosdy (setel van die plaaslike owerheid) gebou, ’n
beampte as landdros en vier burgers as heemrade aangestel. Die
regering het geen perk op die grootte van plase by Stellenbosch gestel nie. Die
mark was ver weg, en die paaie moeilik begaanbaar, dus is grond wat vir
akkerbou geskik is, meestal as weiveld gebruik.
In
1685 het die Kaapse bevolking uit vryburgers, kompanjies-amptenare, knegte en
slawe bestaan. Die meeste van die
amptenare was ongetroud. (Cruywagen, Willem Adriaan: Die Cruywagens van Suid-Afrika: ‘n genealogiese en kultuurhistoriese
ondersoek. Hons. BA (UP), D. Phil. (h.c.)(UP). In 1687 het die Here Seventien besluit om weesmeisies te
werf om Kaap toe te stuur as vroue vir
die Vryburgers. Hierdie werwing is in verskeie weeshuise in
Rotterdam gedoen. (Turton, Anthony Richard:
How many bones must you bury
before you can call yourself an African? 2009).
In 1687 het Simon van der
Stel die eerste 23 plase aan die oewer van die Bergrivier aan Vryburgers
toegeken. Hierdie nedersetting het hy
Drakenstein genoem. Met hierdie
uitbreiding na die binneland het die goewerneur geglo dat hy die akkerbou
aansienlik sou bevorder en die produksie sou verhoog. (Cruywagen,
Willem Adriaan: Die Cruywagens van
Suid-Afrika: ‘n genealogiese en
kultuurhistoriese. Hons. BA (UP), D. Phil. (h.c.)(UP). In 1689 het die Franse Hugenote
as vlugtelinge na die Kaap gekom, nadat Louis XIV Calvinisme in Frankryk verban
het. Hulle het hulle hoofsaaklik in die
Bergriviervallei gevestig. Simon van der
Stel het die Franse Hugenote verwelkom, aangesien hulle kennis van die wynbou
bedryf en olyfboerdery gehad het. Vyf Franse gesinne is landgoedere teen die
hang van die Paarlberg toegeken. Die
setlaars het boorde groentetuine en veral wingerde geplant. Die ontevredenheid teen
Simon van der Stel se seun en opvolger, W.A. van der Stel oor sy wanbestuur
het die Franse Hugenote en die Hollandse koloniste nader aan mekaar
gebring. Hulle het skouer aan skouer
gestaan om sy korrupsie en tirannie te beveg.
Die enigste landdrosdistrikte aan die begin van die 18 de eeu met hul onderskeie wyke of gebiede was: Die Kaap 1665 (Tafelbaai en -vallei, Rondebosch, Tygerberg en Koeberg);
Stellenbosch 1687 (Stellenbosch, Drakenstein, Swartland, Roodezand en
Riebeek-Kasteel).Die enigste landdrosdistrikte aan die begin van die 18 de eeu met hul onderskeie wyke of gebiede was: Die Kaap 1665 (Tafelbaai en -vallei, Rondebosch, Tygerberg en Koeberg);
Daar was drie maniere
waarvolgens ‘n persoon grond kon bekom, naamlik eiendomsreg, leenplase en vrye
erfpag. Die meeste van die plase in die
Westelike deel van die land was toegestaan op die eiendomsregstelsel, wat
eienaarskap van die grond, onder sekere voorwaardes aan die boere toestaan het
en waarvoor ‘n titel akte uitgereik was.
Met die leenplaas stelsel was die grond gehuur vir ses of twaalf maande
en dit het gepaard gegaan met die betaal van huur. Die erfpag stelsel het grond vir 15 jaar aan
‘n persoon toegestaan, waarna die kontrak weer hernu moes word.
Toe die Kaapse mark teen
1700 oorlaai was, het die seuns van baie van die koring, groente en wynboere
hulle op die veeboerdery begin toespits.
Verder kon Leningsplase makliker verkry word vir veeboerdery as ‘n erfpagplaas
in die Weste. Die eerste plase in die
gebied bekend as die Swartland is tussen die jare 1703 en 1707 uitgegee. Die
regering aan die Kaap het aan almal wat oor die grens wou beweeg, weilisensies
uitgereik. Die jongmanne was gretig om
dit te doen, want hulle kon deur veeboerdery alleen aan die lewe bly. Die seun van die landbouer het dan met sy
klein klompie vee en sy weilisensie binne-in sy Bybel in die wakis, oor die
grense van die Kolonie na die dieper binneland getrek om vir hom ‘n
selfstandige bestaan te gaan uitwerk. By
die veeposte is eers net skaapwagtershutte gebou, maar later het dit in voltyds
bewoonde veeplase verander. Hulle het
vir hulle vroue in die Kaap gaan haal en permanente woonhuise gebou. Al wat hulle moes betaal, was ‘n jaarlikse
huur van 24 riksdaalders. Elke veeboer
het probeer om so ver as moontlik anderkant sy buurman te gaan woon, totdat
natuurlike hindernisse hulle to stilstand gedwing het.
Gedurende die eerste jare
van die 18de eeu het die veeboer noordwaarts getrek en tussen die weskus en die bergreeks gehou. Tot 1708 word die meeste weilisensies
uitgereik in die rigting van Groenkloof, Soutrivier, Dassenberg, Bergrivier en
Vier en twintig riviere. Ooswaarts kon
hulle nie trek nie, want die Goewerneur het daardie rigting die land
gemonopoliseer. Sy veeposte het in die
teenswoordige Caledon gelê en dit het die weg oor die Hottentots-Hollandkloof
vir die koloniste versper. Na die
herroeping van W.A. van der Stel het die koloniste sy veeposte in besit geneem
en hiermee het die trek na die ooste begin.
(Van der Merwe, P.J.: Die
Noordwaarse beweging van die Boere voor die Groot Trek (1770 – 1842). P. 1.)
Teen 1717 word die mees
noordelike veeposte in die Verlore-vallei en langs die Kruisrivier agter
Piketberg aangetref, terwyl die ooswaartse stroom al byna die mond aan die Breë
rivier bereik het. In 1725 het die
eerste koloniste hulle in die Olifantsrivier-vallei gevestig en teen 1732 word
die mees noordelike plase naby die samevloeiing van die Olifants- en
Doornriviere uitgegee. Intussen het die
oostelike uitbreiding suid van die Langeberge gehou en teen 1727 bereik hulle
die Breërivier, in 1729 die Gourits en 1730 die Groot Brakrivier. Kort voor 1730 is albei hooftrekke deur
hindernisse gestuit. In die noordweste,
die dorre woestynagtige streek, swak voorsien van standhoudende water en in die
ooste, digte woude.
Dit het die koloniste beweeg
om teen 1730 met hulle vee oor die berge te trek. Teen ongeveer 1728 begin die trek oor die
Olifantskloof in die Bokkeveldsberge en oor Mostertshoek in die Witsenberge na
die Koue- en warm Bokkeveld (op pad van die huidige Ceres na Matjiesfontein). By Karoopoort was daar ‘n geproklameerde
uitspanning vir reisigers van die noordelike binneland. Omtrent dieselfde tyd begin die oostelike
groep oor Kogmanskloof in die Langeberge trek.
Daarna trek hulle weer ooswaarts en hou tussen die Lange en die
Swartberge. Gedurende die jare 40/s
swaai die trekrigting van noord na oos.
Uit die Bokkeveld trek die koloniste deur die Karoo, wat hierdie streek
van die Roggeveld skei en vestig langs die noordelike hange van die
Roggeveldsberge. Die kolonisasie van
hierdie streek was beperk tot vallleie en bergdele, waar meeste standhoudende
water was. Die omgewing noord is as
trekveld gebruik en veeposte is tot aan die Renosterrivier en die Klein- en
Groot- Rietriviere aangelê. In die
middel van die 18de eeu was daar nog net drie distrikte, die Kaapse distrik,
Stellenbosch en Swellendam (1745). Teen
1769 is die streek noord van die Swartberge as behorende tot die distrik Stellenbosch
verklaar.
In 1780 is die oostelike
grens van die Kolonie as die Visrivier en in die noordweste as die
Buffelsrivier vasgestel.
Die reënval in die
Kaapkolonie neem toe van die weste na die ooste. Die smal strook oor die sneeuberge met die
Seekoeirivier af na die teenswoordige Vrystaat en Transvaal was goeie
skaapwêreld en het ook goeie standhoudende water gehad en verder noord was daar
bruikbare grond en genoeg wild om dwarsdeur die 19de eeu boere te lok. Voordat die uitbreiding oor die Sneeuberge
begin het, het die Boesmans begin om pioniers se vee (1790) op groot skaal te
steel. Hierdie onophoudelike rowery het
baie van die boere eensklaps tot armoede gebring. Ander het moeg geword van die moeite en
onkoste verbonde aan kommando’s wat gedurig in die veld moes bly. Plase is helder oordag aangeval, mense
vermoor, geboue afgebrand en troppe vee weggedrywe. Dit het die vestiging van boere op die
noordgrens van Graaff-Reinet bemoeilik.
Die Boesmans het hulle dikwels van hulle plase af verdryf. In 1791 was minstens 100 plase onbewoon. Die Noordwaarse beweging van die Boere voor
die Groot Trek (1770 – 1842) P.J. van der Merwe, P. 18.
Die VOC het nuwe distrikte
soos Swellendam (1746) en Graaf Reinet (1785) gestig om wet en orde te probeer
handhaaf. Met die stigting van die
distrik Graaff-Reinet in 1798 het die Gamka die wesgrens uitgemaak. Die gebied wes en suid van die Gamka het
onder Stellenbosch bly ressorteer tot 1805 toe dit aan die nuutgestigte distrik
van Tulbagh gesny is. Die
ontevrede Koloniste het in opstand gekom teen die bestuur van die
Kompanjie. In 1795 het die
Graaff-Reinetse burgers ‘n republiek uitgeroep en ‘n paar maande later het Swellendam dieselfde
gedoen.
Gedurende die
regeringstydperk van die kompanjie was daar nooit vir die Kaapkolonie ‘n
noordgrens vasgestel nie. So ver as wat
die regering leningsplase uitgegee het, het hy die land as die grondgebied van
die Kompanjie beskou en die bestuur daaroor aanvaar. Trekboere het in 1795 meer
as 2000 leningsplase gehad. Op hierdie
manier het die kolonialisasie gereeld ooswaards deur die Klein Karoo en die
Groot Karoo uitgebrei en gedurende die 18de eeu is die dorre dele van die Boesmanland bereik.
Na die Franse revolusie, het
die Republiek van Frankryk, Nederland
Die besetting van land na
die noorde is aangehelp deur die seisoenmigrasies wat op die noordelike
grensdistrikte ‘n doodgewone ding was.
Die eerste paar jaar het die wintertrek van die Sneeuberge na die
Karoo-dele ‘n belangrike rol gespeel. Winter
in die Sneeuberge was koud en min brandhout was beskikbaar. Vir die vee was dit gevaarlik, want hulle kom
met koue reëns in die sneeu verkluim.
Pasgebore lammers kon verkluim indien daar nie na hulle omgesien sou
word nie. Ten spyte van baie moeite was
dit nie altyd moontlik om skade te vermy nie.
Die mense het begin om in die warmer Karoo te gaan oorwinter. Hierdie trek na die vlaktes langs die
Seekoeirivier en Renosterberg het al in 1803 plaasgevind. Soos meer plase in die trekveld uitgeggee is,
moes die boere elke jaar verder trek met die vee. Die Noordwaarse beweging van die Boere voor
die Groot Trek (1770 – 1842) P.J. van der Merwe, P. 118.
Vanaf 1803 – 1806 was daar
weer ‘n Betaafse bewind aan die Kaap, wat beeindig is met die tweede voorlopige
Britse besetting van 1806. Na die Britse
onttrekking aan die Kaap in 1803 is 3150 Nederlandse troepe van die Bataafse
Republiek na die Kaap gestuur om die verdediging van die gebied oor te
neem. Omdat die owerheid nie meer
huursoldate kon bekostig nie, is die kommandostelsel ook weer in ere herstel.
Toe Brittanje die Kaap vir
die tweede keer in 1806 beset het, is die kommandostelsel voorlopig behou. Elke distrik is onder die beheer van ‘n
landdros geplaas en in wyke onderverdeel wat onder die militêre bevel van ‘n
veldkornet gestaan het. In tye van
oorlog het die veldkornet die burgers in sy wyk tot diens opgeroep. Die uitputtende grensoorloë en patrolliewerk
het weldra hul tol begin eis. Sommige
burgers het twee uit elke ses maande aktief gedien en moes hul eie perde en
voorrade vir agt dae verskaf.
Vanaf 1813 is kroongrond nie
meer volgens die leningsplaas stelsel uitgegee nie. Kleiner plase is op die erfpagstelsel
uitgereik. Hierdie plase is opgemeet en
die eienaars het transportbriewe ontvang.
Volle eiendomsreg het boere aangespoor om verbeterings op die grond aan
te bring. Dit was nie gewild onder die
grensboere nie.
Die einde van die
Napoliontiese oorloë is deur die Vrede van Parys verseël, waarvolgens Nederland Port Elizabeth
Landing van die Britse
setlaars 1820
Ofskoon die Groot Trek in
1835 begin het, was dit nie voor die vyftigerjare dat die twee
Trekker-republieke gestig is nie. In 1854
is die Oranje Vrystaat gestig met beheer oor die gebied tussen die Oranje en
Vaalrivier, waar daar in 1856 die Zuid-Afrikaanse Republiek uitgeroep is met
jurisdiksie oor die gebied tussen die Vaal en die Limpopo. Aan die einde van die 18de eeu was die boerdery In die Boererepublieke soortgelyk aan die van die Kolonie. Die burgers in Transvaal
het groot plase as eiendomsplase ontvang en in die Vrystaat as
erfpagplase. Die Republieke was dun
bevolk. Daar was nie goeie paaie nie en
die boere het in maatskaplike afsondering geleef. As geharde pioniers was hulle
selfvoorsienend. Plase in die droë
westelike deel, waar Kimberley
In 1852 is begin met die
ontginning van basiese mineraalneerslae, toe ‘n Britse maatskappy koper in
Namakwaland begin ontgin het. Boerdery was tot 1870 die belangrikste bedryf in Suid-Afrika. Toe daar ‘n begin gemaak is met die ontginning van
goud aan die Rand, was Suid-Afrika hoofsaaklik ‘n landelike gemeenskap. Daarna het die Rand groot getalle mense uit
omliggende gebiede getrek en ook vanaf Brittanje en ander lande. Die immigrante was meestal stedelinge of was
in die handel betrokke. Hulle het baie
verskil van die Veeboere en laasgenoemde het hulle as uitlanders of
vreemdelinge beskou.
In die tweede helfde van die
18de eeu het Suid-Afrika uit die twee Britse kolonies en die twee
onafhanklike Boererepulieke (Oranje Vrystaat en die Transvaal) bestaan . In die tyd van die Boererepublieke word die
Van der Westhuizens aangetref o.a. in die distrikte Rustenburg, Pretoria
Die Dorslandtrekkers was
drie groepe trekboere wat die Transvaal in 1874, 1875 en 1877 verlaat en die
Kalahari-dorsland oorgesteek het om nuwe woonplek te soek. Hulle het uit die Rustenburg, Marico en
Pretoria areas vertrek. Hulle moes onder baie moeilike omstandighede deur die
droë
dele van die Kalahari, wat
vandag Namibië en Botswana is trek. Die
eerste Dorslandtrekkers het hulle in 1876 in Rietfontein gevestig. Die Herero leier, Maharero het
nie hulle teenwoordigheid daar vertrou nie en het die beskerming van die Britse
Kaapkolonie gevra. Die Brit W.C. Palgrave het
aan Maharero beskerming beloof en verklaar toe Walvisbaai, Otjimbingwe and
Kaokoveld as Britse grondgebied.
In
1878 het die “Dorslandtrekkers” verder noord beweeg. Hulle het Palgrave
in 1879 by die Okavango ontmoet, en hy het hulle toe na die Kaokoveld gestuur.
Die reis was moeilik en verskeie grafte van boere word op die roete
aangetref. In 1880 het hulle besluit om
noord oor die grens tot in Angola te trek. Toe hulle in Angola nie
toegelaat is om Afrikaans in die skole te gebruik nie, het ‘n klompie van die
boere terug suidwaarts in die rigting van Suidwes Afrika getrek.
Tussen 1880 en 1892 het die Herero ‘n nuwe vyand
gehad. Moses Witbooi en sy seun, Hendrik, wou die Namas verenig en die
Hereros oorwin.
Na die
Duitse anneksasie van Suidwes-Afrika in 1884 het baie Afrikaners ook vanuit die
Sandveld hulle in Suidwes gevestig. Hendrik Smit wat
van Piketberg af getrek het, het by Gibeon met Hendrik Witbooi vir hom en sy
mense uit die Boland vir grond onderhandel.
Op 10/10/1904 is Smit op die plaas Swartmodder tussen Mariental en Kub
doodgeskiet deur Izak Witbooi, Hendrik se broer. Izak het beloof om die res van die
trekgeselskap ongedeerd te laat gaan, indien hulle hul wapens sou afgee. Nadat die Namas hulle wapens afgeneem het,
het Izak die opdrag gegee om alle mans en seuns dood te skiet. Die dooie kinders is op ‘n hoop gegooi. Skielik so onder die ander dooies uit het die
driejarige Ben van der Westhuizen opgestaan en huilend na sy ma toe gehardloop.
Net sy arm was afgeskiet. Izak het
gesê: De, vat jou kind – die Here wil hom
nie hê nie” en het toe vertrek. Die
oorlewendes het nooit Kub bereik nie en het na maande se swerf uiteindelik in
Upington beland. (Rapport 15/05/2010).
Van der
Westhuizen, Hendrik (+ 10.1904) at Kosis.
Hendrik van der Westhuizen was a boer who bought the farm Kosis from Hendrik
Witbooi on 19.06.1901. At the beginning of the German-Nama War in October 1904,
v.d. Westhuizen and most male member of his family were killed in October 1904
at Kosis by Witbooi soldiers.
Ander van der Westhuizens wat in 1904 in die sentrale dele van Duits-Suidwes-Afrika gewoon het, was:
Barend van der Westhuizen, Karigab, Distrik Maaltahöhe.
Jacobus van der Westhuizen, Dassiesfontein, Distrik Gibeon.
C.J. van der Westhuizen en Pieter van der Westhuizen. Hy word as Kommandant aangestel op Gibeon. Amalia. Distrik Gibeon.
J.D. van der Westhuizen. Saam met Smeer na Berlyn in 1900 en verkry reg vir Afrikaners on te vestig, maar mag nie eie skole en kerk hê nie. Gedurende die Tweede Vryheidsoorlog was J.D. van der Westhuizen van Griekwastad een van ‘n afvaardiging wat dr. Hendrik P.N. Muller vergesel het, toe hy die Duitse owerhede in Berlyn genader het om verlof dat Boere-emigrante na Suidwes en Oos-Afrika verhuis.
Hendrik P. van der Westhuizen. Swartmodder. Word op 10/10/1904 saam met sy seun Gys vermoor.
Die Engelse het besef dat
daar groot rykdom buite die grense van die Kaapkolonie was en het in 1877 die
Suid Afrikaanse Republiek (Republiek van die Transvaal )
geannekseer. Die boere was woedend en op
16 Desember 1880, het hulle hulself onafhanklik verklaar van Brittanje. Dit het gelei tot die Eerste Anglo
Boere-oorlog (16/12/1880
– 23/03/1881).
Gebeure rondom die Rand sou uiteindelik ook lei tot die Tweede Anglo Boere-oorlog (11/10/1899 – 31/05/1902). Verskeie Van der Westhuizens het hul baie dapper gedra in die Vryheidstryd. Op die Burgermonument op Kroonstad kan die naam van J. van der Westhuizen gelees word, wat ‘n besondere dapper krygsman in die Oranje-Vrystaatse kommando’s was. Hendrik Petrus van der Westhuizen het in Oktober 1899 as seun uit die skool op Griekwastad gedros om by die Kaapse rebelle te kan aansluit. Hy het aan verskeie groot veldslae deelgeneem, is gevange geneem, maar het daarin geslaag om in 1901 weer by sy kommando aan te sluit. In die gevegte by Rooikoppies in die distrik Hay, K.P. is hy ernstig gewond. Later was hierdie Van der Westhuizen een van diegene wat hulle by genl. Manie Maritz gevoeg het in die Rebellie van 1914. Jasper Petrus Cornelis, geb. c. 1876 is een van die Van der Westhuizens wat gesneuwel het in 1899 tydens die Anglo-Boereoorlog.
In 1885 is bepaal dat ‘n assistant-veldkornet aangestel kon word, indien daar meer as 200 dienspligtige burgers in ‘n betrokke wyk gewoon het. Met die uitbreek van die oorlog het Salmon van As as burger by die Heidelbergse Kommando, Zuikerboschrand-wyk, onder assistant-veldkornet Dawid van der Westhuizen aangesluit. Nadat Asst-veldkornet Dawid van der Westhuizen op 12 Februarie 1902 gesneuwel het, is Hansie Botha tot hoof-veldkornet en Salmon van As tot assistend veldkornet verkies.
Andries Jacobus van der
Westhuizen van Elizabethdale, Newcastle is op 19/06/1902 tot 5 jr tronkstraf
gevonnes deru die militêre hof van Ladysmith omdat hy in vroeë 1900 vanaf Natal
na OVS is waar hy die Boere gedien het totdat hy gevange geneem is in 1902.
Die Dekoratie voor trouwe
dienst 1899 – 1902 is aan assistant veldkornet G.J. van der Westhuizen
toegeken.
Battle
of Paardeberg
Belfast
area
Vredefort, Vrystaat
Petrus van der Westhuizen word as Britse soldaat hier onthou - Heilbron Vrystaat
Volksrust, Mpumalanga
Konsentrasiekampe
Kinders
oor 15 jr wat in die Kroonstad konsentrasiekamp gesterf het.
Vereeniging
Turffontein konsentrasiekamp
Klerksdorp
konsentrasiekamp
Van der Westhuizens exiled
gedurende die Anglo-Boereoorlog was Jacob Willem, Frederik Korsten, Cornelius,
Hermanus Joannes, Lourens Martinus (korporaal), Cornelius, Hermanus Daniel,
Nicholas, Hermanus Petrus, Jan Johannes Matthys en Nicholas Johannes. B.J. van der Westhuizen se naam kom voor in
die lys van Boere Krygsgevangenes wat oorsee in kampe gesterf het 1900 – 1902.
Ballingskap. Bloemfontein
Vrouemonument
Die van der Westhuizens het in die eerste helfte van die 20 ste eeu nie net uitgestaan as boere en krygsmanne nie, maar het hulle merk gemaak op verskeie ander gebiede.
Die van der Westhuizens het in die eerste helfte van die 20 ste eeu nie net uitgestaan as boere en krygsmanne nie, maar het hulle merk gemaak op verskeie ander gebiede.
