Die stamvader van die Von Wielligh familie in Suid-Afrika was Nicolaus von Wielligh, geb. c. 1682, Hamburg, Duitsland, oorl. 25/04/1743, Caep de Goede Hoop. Op 08/01/1705 het die c. 23 jarige Nicolaus, Holland as VOC soldaat, met die skip Unie vanuit Texel verlaat en het hy op 12/06/1705 aan die Kaap gekom.
Die onaantreklike arbeidsvoorwaardes en lone van die Vereenigde Oost Indiese Companjie (VOC) het tot gevolg gehad dat hulle nie ‘n goeie reputasie onder die Nederlanders gehad het nie. Dit was nog minder aangenaam om as soldate vir die VOC te werk. As gevolg hiervan moes die VOC arbeiders uit die buiteland trek. Baie arbeiders het vanaf hawestede uit die Noord-, Oos- en Wit See of vanaf Pruise (Duitsland) gekom. Duitsland het op daardie stadium gely onder armoede, hongersnood, oorlog en vervolging. Die Duitsers en ook ander Noord Europeërs het van zielverkopers gebruik gemaak om werk te kry. ‘n Zielverkoper, volkhouders of borgen was ‘n werksverskaffingburo. Die zielverkopers het huisvesting verskaf, in ruil vir ‘n pand wat die voornemende arbeiders moes teken, totdat daar werk aan hulle voorsien kon word. Die zielverkopers het ook gereeld hierdie verpande mense aan die zielenkopers verkoop. (Brinkfamilie: Hoofstuk 1)
Die VOC het selfs werwingsagente in Hamburg en Bremen gehad. In Hamburg is 'n werwingsbrosjure met die titel 'Trots der Armen’ uitgegee in 'n poging om koloniste na die Kaap te lok. (Schoeman, H: Duitser aan die Kaap, 1724-1 765, ongepubliseerde manuskrip, met vergunning van Protea Boekhuis, Pretoria). Etlike van hierdie Duitsers was mense van hoë afkoms en soms met 'n goeie akademiese agtergrond. Net om 'n lewensbestaan te bekom, het baie Duitsers as soldate tot die kompanjie se diens toegetree, maar het hulle later as vryburgers aan die Kaap gevestig. (Franken, J.L.M.: ‘n Kaapse huishoue in die 18e eeu uit Vou Dessin se briefboek en memorial, Argief-jaarboek vir Suid-Afrikaanse geskiedenis, jg. 3, 1940, deel 1, p.3.)
Werksoekers kon hulle by enige van die VOC se kamers aanmeld, maar omdat Amsterdam gedurende hierdie periode die derde grootste stad in Europa was, het die meeste mense daarheen gegaan om werk te soek. Diegene wat as matrose of soldate kon diens doen moes 'n kontrak vir vyf jaar diens in die Ooste of aan die Kaap teken. Dit het nie die heen- en terugreis ingesluit nie, wat beteken het dat nog twee jaar bygevoeg moes word. (Brinkfamilie: Hoofstuk 1)
Die zielverkopers wat by die indiensneming betrokke was, het hulle voorsien van 'n skeepskis met die basiese noodsaaklikhede, byvoorbeeld 'n jas, hemde, slaapmus, matras, kleipype en brandewyn of jenewer. 'n VOC matroos se voedselrantsoen was as volg: Beskuit - drie pond per week; Slaai olie - kwart pint per week; Asyn - half pint per week; Botter - half pond per week; Spek - drie maal 'n week; Gebakte stokvis en ertjies op sekere dae; Rog gekook die dag na vasdag; Brandewyn en Bier - een gill (kwart pint) per dag en dan het hulle ook kaas gekry. Hulle is onmiddellik toegewys aan ‘n skip wat anker gelig het, sodra die weer gunstig gedraai het. (Brinkfamilie: Hoofstuk 1)
Die skeepswerf van die VOC in Amsterdam c. 1750 (Wikipedia)
Alhoewel die skeepstipe van die skip Unie as ‘n Pinas aangegee word, blyk dit eerder ‘n Spiegelschip (square stern ship) te wees. “Om de verwarring nog groter te maken werd aan het eind van de 17e eeuw het spiegelretourschip ook wel pinas genoemd. “ (De VOC site). ‘n Spiegelschip was een van die grootste skepe en het 'n plat agterkant gehad. Die skip was 160 voet 8 duim lank en bewapen met kanonne waarmee hulle enige aanvalle kon afweer. Hierdie skepe was soortgelyk gebou as die oorlogskepe, en was bekend as die groot Oos-Indiese skepe. (Brinkfamilie: Hoofstuk 1)
VOC Spiegelschip (De VOC site)
“Op 8 Januari 1705 vertrok het schip van Texel voor de Kamer van Amsterdam voor haar vierde reis naar de Oost. Op 8 September 1705 kwam zij aan te Batavia.” (De VOC site.) Met hierdie spesifieke seevaart was daar 149 seevaarders, 106 soldate en 13 passasiers. “Two passengers were stowaways. From 14-03 till 19-03-1705 at S. Tiago four French prisoners were taken aboard. “ (The Dutch East India Company’s shipping between the Netherlands and Asia 1595 – 1795.) Daar was ses vroue aan boord: twee vrouens met drie dogters en een bediende.
Bemanningslede: Die kaptein van die skip Unie was Adriaan Bogaard. Die Opperstuurman was Jan van Sandvoort van Amsterdam. Die Onderstuurman was Joan van der Horst. Die boekhouer/onderkoopman, Johannes Trip uit Amsterdam, was verantwoordelik vir die maak van testamente vir gestorwenes. Die sieketrooster het gesorg vir daaglikse gebede, lees uit die Bybel en moes die siekes besoek en sterwendes op die ewige reis voorberei. Die Tamboer en trompetspeler het soggens en saans met die ruiling van die wag hulle instrumente bespeel. Die Kommandeur van die soldate was Johannes Timmerman uit Amsterdam. (Peter Kolbe: Naauwkeurige beschrywing van de Kaap de Goede Hoop)
Die reis na Suid-Afrika
Weens stormgevaar en die teenwoordigheid van seerowers het Nederlandse handelskepe nooit alleen gevaar nie. Hulle was altyd deel van 'n vloot. Seilskepe was ook afhanklik van die wind en windrigting. Dit het gebeur dat die skepe soms vir weke in die hawe moes wag voordat die wind reg was om uit te seil. Twee keer per jaar (later drie keer) is daar vanaf Nederland uitgevaar na die Ooste. Die Paasschepen het gedurende die tyd van Paas vertrek, die Kermisvloot het September tot Oktober vertrek en die Kersfeesvloot het rondom nuwe jaar vertrek. Die Kersfeesvloot kon maklik kosvoorrade langs die kus van Afrika kry. Dit was ook makliker om bemanning te werf, omdat dit dan die Europese winter was en ook omdat daar amper geen ander werk gedurende hierdie tyd van die jaar op ander skepe was nie. (Brinkfamilie: Hoofstuk 1)
Die eiland Texel is die mees suidelike van ‘n string eilande al langs die Noordkus van Holland en Friesland tot by die kus van Denemarke. Die eilande staan gesamentlik bekend as die Wadden Eilande en vorm ‘n natuurlike grens in die see tussen die Waddensee en die Noordsee. Terwyl die skepe gewag het vir goeie weer en gunstige passaat winde, het hulle voor anker gelê aan die suid-ooskus van Texel in vlak water wat bekend gestaan het as “De Rede van Texel”. “Rede” is ‘n beskrywende woord vir ’n beskutte hawe waar skepe voor anker lê om voorraad in te neem. (http://www.jansenfamilie.co.uk/geskiedenis2.html)
Die "Rede van Texel" (http://www.jansenfamilie.co.uk/geskiedenis2.html)
Die “Marsdiep” was ‘n toegangswaterweg in die see tussen Texel en die vasteland. Die Rede van Texel was die laaste hawe voor die ingang na die Zuidersee en die groot Nederlandse hawens soos Amsterdam, en gevolglik ook die eerste hawe na vertrek vanuit die Zuidersee. (http://www.jansenfamilie.co.uk/geskiedenis2.html)
Die eiland Texel (Links), met die Marsdiep tussen De Helder en Texel. (http://www.jansenfamilie.co.uk/geskiedenis2.html)
Op Texel was ‘n fort wat bekend gestaan het as “De Schans” en wat gebruik was om soldate, ammunisie en buskruit te huisves. Die fort kon meer as 300 soldate huisves. Gedurende die agtiende eeu was dit veral die soldate van die Oos-Indiese vaarders wat hier gehuisves was, terwyl hulle gewag het om aan boord te gaan. (http://www.jansenfamilie.co.uk/geskiedenis2.html)
As gevolg van teenstrydige (kontrari) winde kon die skip Unie nie voor 8 Januarie 1705 uit Texel vaar nie. ‘n Groot vloot skepe het gewag om te vertrek. Die VOC skepe was nege in getal. Hulle was Die Koning Karel, die Unie, die Schonerloo, die Flora, die Munster, die Sandhorst, die t’Huis te Hemert, die Ham en die Huis ter Aa. (Peter Kolbe: Naauwkeurige beschrywing van de Kaap de Goede Hoop)
Van Nederland af het hulle deur die Engelse Kanaal geseil. (Brinkfamilie: Hoofstuk 1) Die Noordsee was vriesend koud. Teen 28 Januarie was dit snerpend koud op die Unie. Dit het ‘n gevoel van mismoedigheid en siekte tot gevolg gehad. (Peter Kolbe: Naauwkeurige beschrywing van de Kaap de Goede Hoop) Daarvandaan het hulle suid gevaar tussen die Asore en Kanariese eilande. (Brinkfamilie: Hoofstuk 1)
Die skip het suid gevaar tot by die Kaap Verdiese-eiland groep langs die weskus van Afstrika. Teen 28 Februarie het die Unie die Spaanse see bereik, nie ver van Kaap Verde af nie. Nadat die stormweer verby was, was daar op 2 Maart feestelikheid op die skip, waar daar brandewyn en Spaanse wyn gedrink is. Slegs met mooi weer en goeie winde was daar vermaak op die skip. Van die seeliede het dan visgevang wat hulle geëet het. Gedurende die reis het die weer gewissel van sterk winde tot windstilstande. Daar was dae van angs en benoudheid, vrees en droefheid. Op 14 Maart het ‘n dwarswind die mas gebreek. In die hawe van Brava het die Unie weer met die skip Schonerloo, wat vantevore in die stormweer van hom af weggedryf het, opgevang. Ook die skip Sandhorst wat op 11 Januarie weggedryf het in die storm, het in die hawe aangekom. Kaptein Adriaan Bogaard het vars water gevra en het hout en lewensmiddele, waaraan daar ‘n tekort was, gekoop. Die Unie was vir 5 dae (14 – 19) op die eiland Santiago (St Jago) van Kaap Verde. Nadat alles wat nodig was gelaai was het dit weer vertrek op 19 Maart. (Peter Kolbe: Naauwkeurige beschrywing van de Kaap de Goede Hoop).
Die skip het suid gevaar tot by die Kaap Verdiese-eiland groep langs die weskus van Afstrika. Teen 28 Februarie het die Unie die Spaanse see bereik, nie ver van Kaap Verde af nie. Nadat die stormweer verby was, was daar op 2 Maart feestelikheid op die skip, waar daar brandewyn en Spaanse wyn gedrink is. Slegs met mooi weer en goeie winde was daar vermaak op die skip. Van die seeliede het dan visgevang wat hulle geëet het. Gedurende die reis het die weer gewissel van sterk winde tot windstilstande. Daar was dae van angs en benoudheid, vrees en droefheid. Op 14 Maart het ‘n dwarswind die mas gebreek. In die hawe van Brava het die Unie weer met die skip Schonerloo, wat vantevore in die stormweer van hom af weggedryf het, opgevang. Ook die skip Sandhorst wat op 11 Januarie weggedryf het in die storm, het in die hawe aangekom. Kaptein Adriaan Bogaard het vars water gevra en het hout en lewensmiddele, waaraan daar ‘n tekort was, gekoop. Die Unie was vir 5 dae (14 – 19) op die eiland Santiago (St Jago) van Kaap Verde. Nadat alles wat nodig was gelaai was het dit weer vertrek op 19 Maart. (Peter Kolbe: Naauwkeurige beschrywing van de Kaap de Goede Hoop).
Hierna het hulle in 'n nou band geseil tot by die ewenaar, wat bekend was as die “waspoor”. Die “waspoor” het begin net suid van die Kaap Verdiese-eilande en van daar tot om en by die ewenaar. Dit was belangrik om binne die twee parallel bane te bly, anders sou hulle van koers af gewaai word, of met die seestroom wes of oos gedryf word. (Brinkfamilie: Hoofstuk 1)
By die ewenaar was daar hoë temperature en hierdie uiterste klimaatstoestande het ook hulle tol geëis onder die skeepslui. Op 23 Maart het die eerste man op die reis gesterf. Op 24 Maart was die eerste scheeps-justitie waar een matroos en een soldaat misdade begaan het. Beide is geregtelik bestraf. Die maand April het begin met stille en sware hitte en skeurbuik het onder die skeepslui gewoed. (Peter Kolbe: Naauwkeurige beschrywing van de Kaap de Goede Hoop) Sodra daar deur die “waspoor” geseil is, is daar in die rigting van Suid-Amerika geseil. (Brinkfamilie: Hoofstuk 1).
(http://www.jansenfamilie.co.uk/geskiedenis2.html)
Daar was geen eenheidsgevoel onder die soldate aan boord van die VOC-skepe nie. Dit was gevolglik standaard praktyk om so gou as moontlik na vertrek met ‘n maat bevriend te raak, sodat die paar mekaar kon ondersteun gedurende die vaart. (http://www.jansenfamilie.co.uk/geskiedenis2.html) Gedurende die reis het Nicolaus met een van die passasiers, Peter Kolbe, bevriend geraak. Hierdie vriendskap het ‘n groot impak op Nicolaus se lewe gehad. Kolbe recognised his innate intelligence. (Margaret Cairns - Elizabeth van Wyk, 1685-1720, in Familia vol. 12, no. 3.)
Peter Johann Kolbe (1675 – 1726)
Peter Kolbe was ‘n sterrekundige. Toe die eerste Europeërs hulle in 1652 aan die Kaap gevestig het, het die suidpunt van Afrika gou gewild geraak vir navorsing in astronomie en ander natuurlike wetenskappe. Dit het egter sowat drie dekades geduur voordat 'n Europese setlaar van die VOC sterrekundige waarnemings aan die Kaap gemaak het. (Karsten Markus:Tagung des Arbeitskreises Astronomiegeschichte in der Astronomischen Gesellschaft Kometen, Sterne, Galaxien - Astronomie in der Hamburger Sternwarte Hamburg, 23-24 September 2012. Der erste südafrikanische Astronom kam aus Hamburg.The first South African astronomer was a native of Hamburg. Berlin.)
Kolbe het beplan om 'n klein sterrewag in die Kaap op te rig. Hy wou astronomiese data insamel, maar was nie van plan om dit alleen te doen nie. Hy was ook nie van plan om baie tyd aan die Kaap deur te bring nie. Hy was dus aangesê om iemand te vind, wat kon voortgaan met die waarnemings en die korrespondensie tussen die Kaap en Berlyn, sodra as wat hy (Kolbe) teruggekeer het na Pruise. Hy het aanvanklik besluit op Adolf Reusch Benelux, 'n vorige student aan die Universiteit van Halle, waar Kolbe ook studeer het. (Karsten Markus: Tagung des Arbeitskreises Astronomiegeschichte in der Astronomischen Gesellschaft Kometen, Sterne, Galaxien - Astronomie in der Hamburger Sternwarte Hamburg, 23-24 September 2012. Der erste südafrikanische Astronom kam aus Hamburg.The first South African astronomer was a native of Hamburg. Berlin.)
Die sterftesyfer op die VOC skepe was hoog. Op 4 April was daar nog ‘n sterfte op die Unie, nl. Johannes Bayle. Op 22/23 April het die Unie, nie ver van die Brazilse oewer af nie, weer in gevaar geraak. Gedurende die stormweer is die seeliede uit hulle beddens gegooi. (Peter Kolbe: Nauwkeurige beschrywing van de Kaap de Goede Hoop. p. 29) Daar was groot vreugde op die skepe, sodra hulle verby die gevaarlike Abrolhos eilande (aan die Brazilse kus) gevaar het. Die eilandriwwe strek vir honderde myle ook onder water en was 'n groot gevaar vir skepe. Die roete het hierna verander in 'n oostelike rigting met die Kaap as bestemming. (Brinkfamilie: Hoofstuk 1)
Op 5 Junie het die Unie deur sware mis, natheid en koue gevaar. Opperstuurman Johannes Sandvoort het aangevoer dat dit ‘n teken was dat hulle naby die Kaap was. Die bemanningslede van die skip het al uitgesien om weg te kom van die moeilike lewe op die skip. Op 12 Junie 1705 het die Unie aan die Kaap gekom. (Peter Kolbe: Naauwkeurige beschrywing van de Kaap de Goede Hoop)
E. van Stade, Panorama of Cape Town, 1710. (NA, TOPO 15.86)
In Suid-Afrika aangekom, was Nicolaus von Wielligh eers van 1705 tot 1708 ‘n soldaat in diens van die H.O.I.K. Die jong von Wielligh het Kolbe se assistent geword, hoewel hy Amsterdam verlaat het sonder enige behoorlike opleiding in sterrekunde, natuurwetenskap of selfs wiskunde. “.dat myn Kapitein niet alleen myne instrumenten zoude laten volgen, maar ook den voorgemelden Nicolaas van Willich, uit Hamburg geboortig, die my gedurende de reis opgepast had, en voortaan myn Mede-observator zyn zoude, gelyk dan zulks ook nog dien zelven dag geschiede, en zonder de minste tegenspraak ter uitvoering gebragt weird. “ (Peter Kolbe: Naauwkeurige beschrywing van de Kaap de Goede Hoop. p. 51)
(Van Vuuren: A necklace of springbok ears:/Xam orality and South African literature)
Aangesien Kolbe hom nie permanent in Suid-Afrika gevestig het nie, kan Nicolaus as die eerste Suid-Afrikaanse sterrekundige beskou word. Hierdie "sterrekundige” is betaal vir die waarnemings wat hy gedoen het. Sy waarnemingsdata is vir verdere analise en publikasie na sterrekundiges in Berlyn, (die hoofstad van die staat Pruise in daardie dae) Duitsland, gestuur. Hy het hierdie werk vir 'n paar jaar gedoen, voordat hy 'n vryburger aan die Kaapkolonie geraak het. (Karsten Markus: Tagung des Arbeitskreises Astronomiegeschichte in der Astronomischen Gesellschaft Kometen, Sterne, Galaxien - Astronomie in der Hamburger Sternwarte Hamburg, 23-24 September 2012. Der erste südafrikanische Astronom kam aus Hamburg. The first South African astronomer was a native of Hamburg. Berlin.) Op 11/12/1708 was sy diens as VOC soldaat beeindig.
Sedert 1706 was Nicolaus von Wielligh en Ellizabeth van Wijk in ‘n buite-egtelike saamwoon verhouding. “The Company soon learned to treat its servants' resort to concubinage (buite-egtelike saamwoning) as inevitable given the shortage of marriage partners, that is, of women from Europe. Numbers of European men formed relationships with slaves and freed slaves (vryswarten) or, more rarely, with Cape indigenes.” (Family law and 'the great moral public interests' in Victorian Cape Town, c.1850-1902 Vertrees C. Malherbe Former Senior Researcher, Centre for Socio-Legal Research, University of Cape Town)
In 1712 kom Nicolaus se naam voor in die lys van Vryburger setlaars aan die Kaap. “During the 17th century and the first decades of the 18th century, people were making a living and forming households in the new settlement in any way they could, bringing with them the local architectural preferences of their countries of origin. Their premises generally consisted of multipurpose clusters of buildings and workplaces. Some people lived solely on their garden land, and others had a primary residence in the town as well as a garden.” (Nigel Worden (edit): Cape Town between East and West: Socials identities in a Dutch colonial town.)
Daar kon nie met sekerheid vasgestel word of Nicolaus aangehou het met die sterrekundige waarnemings nie en of hy net met sy boerderybelange besig was, nadat Pieter Kolbe op 09/04/1713 terug is Duitsland toe nie. Alhoewel dit tog so voorkom uit Mentzel, wat in 1733 aan die Kaap gekom het, se skrywe: “Upon an order from the directors, Kolbe had been given an amanuensis by the name of Nicholas von Willing, who was to assist him in his observations. I knew von Willing quite well and he gave me much information about his chief. He seems to have saved more money in Kolbe’s service than Kolbe himself, for in my time he possessed a very nice house in the town as well as a profitable garden and house under the table mountain where his eldest son ran a taverne very successfully. The youngest son used his fathers carts and horses earning much money as a hackney coachman. Thus the father lived very comfortably in his old age.” (O.F. Mentzel: A Geographical Topographical description of the Cape of Good Hope. Van Riebeeck Society).
In 1714 was daar ongeveer 254 huise in die Kaapse Vlek. “In 1714 I myself counted about 254, large and small, at the Table Bay, not counting some public buildings. Most of them are built of Cape brick, and for that reason are as a rule one-storeyed, since otherwise they would suffer too much from the heavy squalls: as also they are usually roofed with reeds.” (François Valentyn [1726] 1971: 55 and 79). In 1715 kon Nicolaus bekostig om sy eie eiendom van 20 morg in Tafelvallei by Pieter Guyp (?Pieter Grijp) te koop. (Transfer 1034/13.5.1715.) No. 8. Blok N was geleë in die blok wat omring word deur Lang, Kasteel, Loop en Houtstraat. En daar het hy gewoon tot met sy dood op 61 jarige ouderdom in 1743. (www.e-family.co.za/ffy/exhibits/cairns_-_elizabeth_van_wyk.pdf)
Nicolaus het op 21 Augustus 1718 in die huwelik getree met Elizabeth van Wijck. “From the founding of the Cape settlement, the churches - exclusively, to begin, the Dutch Reformed Church (DRC) - partnered government as guardians of the colony's morals. The DRC encouraged cohabiting couples to marry (possible only when both parties were baptised) and present their offspring for a Christian baptism.” (Family law and 'the great moral public interests' in Victorian Cape Town, c.1850-1902 Vertrees C. Malherbe Former Senior Researcher, Centre for Socio-Legal Research, University of Cape Town)
21 Augusti
Nicolaas van Wielig, van Hamburg, jongm: en Elizabeth
van Wijk, van Cabo de Goede Hoop.
Nicolaas van Wielig, van Hamburg, jongm: en Elizabeth
van Wijk, van Cabo de Goede Hoop.
EGGSA: Kaapse huwelikregisters. 1718.
Daar is al heelwat bespiegel en geskryf oor Elizabeth se herkoms. Alles omtrent haar herkoms is egter spekulatief en wie haar ouers was, is steeds ‘n raaisel. ‘n Lysbeth was gedoop op 29 Augustus 1683 in Kaapstad. Volgens J.A. Heese was haar ma Anna Pieters. Heese maak melding dat die doopgetuie van hierdie Lysbeth ‘n Juffrou Coen was. Dieselfde dag was Juffrou Coen ook die doopgetuie van die slaaf Maria Lozee se kind, met die naam Jacobus Steyn. Heese maak ook melding van die geboorte van ’n Elizabeth van Wyk se kind Aeltje op 2 Maart 1699, met doopgetuies Christiaan Boerous en Constanty van de Cust. Hy vermoed dus dat Elizabeth van Wyk 'n slawe verbintenis kon hê, moontlik met voorsate van Indië. (J.A. Heese: Nogmaals van Wyk. Familia XIII, no. 4, 1976, p. 103. (Reocities). Soos hieronder uiteengesit:
Lisbeth van Bengal (bn 1643) was another
of the earliest slaves at the Cape. She was captured in the Bay of Bengal
region, most likely Myanmar, taken to Batavia (Jakarta and then brought to the
Cape and sold to Jan van Riebeeck by Rear Admiral Pieter Kemp in 1657. She had
around 8 children by different fathers. Her fourth child born around 1663 was
fathered by a Pieter NN and the child was named Anna Pietersz. Anna was born
into slavery as her mother and her were only freed ten years later in 1673. She
later married Anthonij de Later of Japan a fellow freed slave. Anna Pietersz (bn
1663) married Matthys van Wijk (bn 1645) and their daughter Elizabeth van Wyk
(1679) married Nikolaus von Wielligh. Their daughter Johanna von Wielligh
(1716) married Mattheus Willemse 1711) (https://camissapeople.wordpress.com/2016/03/09/the-slave-and-khoena-ancestors-in-my-family-tree/)
Die nedersetting in die Tafelvallei was klein en daar was streng rekord gehou van wie die land binnegekom of verlaat het. Dit was byna onmoontlik vir enigiemand, en veral vir ‘n vrou, om ongesiens die land binne te kom. Sover bekend is daar geen rekord van ‘n Elizabeth van Wijk wat uit Europa aan die Kaap gekom het nie, alhoewel die moontlikheid daarvan nie uitgesluit kan word nie. Daar is egter ‘n sterk vermoede dat sy aan die Kaap gebore was. (Margaret Cairns: Elizabeth van Wyk, 1685-1720. Familia vol. 12, no.3.)
Geboortes van die Europese bevolking aan die 18de eeuse Kaap was grootliks aangeteken, alhoewel daar tog ‘n klompie weglatings in die vroeë geboorterekords voorkom. Volgens Margaret Cairns is daar geen rede om te glo dat Elizabeth van gemengde afkoms was nie. Indien dit so was, sou sy waarskynlik beskryf gewees het as ‘van die Kaap’. “Many of those whose origins were shrounded in mystery were of mixed parentage and the terms 'van onbekende afkoms' and 'naam van die eerste vrou onbekends’ were often used to disguise the fact that the lady in question was a slave or of other mixed blood, or even that she was what is now known as a 'common law wife'. Issue falling under this last named category were illegitimate and these expressions were used to spare embarrassment to their descendants.” Margaret Cairns maak ook geen melding van die kind Aeltje nie. Die moeder van Aeltje is dus nie noodwendig dieselfde Elizabeth van Wyk, wat later met Nicolaus von Wielligh getroud was nie.
Margaret Cairns spekuleer verder dat Elizabeth dalk die gevolg van ‘n buite-egtelike verhouding was. “How did she come to bear the name van Wyk? That she was so named is significant but not conclusive proof that one of her parents was of this family. There seems to have been no hard and fast rule as to the naming of illegitimate issue at the Cape at that time and it is probable, in the face of known facts, that this is what Elizabeth actually was. These unfortunate children were indiscriminately known by the name of one or other of their parents. At that date there were at the Cape two van Wyks, Willem and Arie, allegedly brothers. Both men had arrived at the settlement in 1678 so from that point of view either could have fathered Elizabeth but no evidence exists that they did so.” (Margaret Cairns: Elizabeth van Wyk, 1685-1720. Familia vol. 12, no.3.)
Buite-egtelike verhoudings was glad nie vreemd aan die begin van die 18de eeu nie. Die jong Elizabeth se leefwyse dui aan dat die latere huweliksnorme nog nie inslag gevind het nie. Elizabeth het in buite-egtelike verhoudings met die een man na die ander geleef en elkeen van hierdie verhoudings het in swangerskappe geëindig. “The first of these was Christina Matthys. As was the case with her mother the name of Christina's father is also unknown, possibly the mother herself was not positively aware of this. The following year, 1701, Elizabeth produced another child, this time a son, Willem by Joost Pieterse van Dyk and he was baptised as their issue on 21/01/1701. In 1705 a further child of this couple Johannes van Dyk was baptized.” (Margaret Cairns: Elizabeth van Wyk, 1685-1720. Familia vol. 12, no.3.) Dit is onwaarskynlik dat daar ander oorlewende kinders was, as die wat in haar testament genoem word was, want dit wil voorkom asof sy ‘n goeie ma vir haar buite-egtelike kinders was, nadat hulle vaders haar verlaat het.
Dit lyk of Elizabeth van Wijk sedert haar kennismaking met Nicolaus bestendigheid bereik het. Nicolaus was ‘n vermoënde man saam met wie sy, haar dogter Christina en haar seun Willem ‘n veilige en standvastige lewe kon lei. Die von Wiellighs het met die kerk geskakel. (Francois Greeff: Greeff family history)
Uit Nicolaus von Wielligh en Ellizabeth van Wijk se buite-egtelike verhouding was daar ses kinders gebore. Hulle is ‘n week na hulle jongste kind se doop, in die huwelik bevestig. Dit is vreemd dat Nicolaus vir so lank daarmee tevrede was dat sy kinders as buite-egtelik geklassifiseer word, ook dat sy vrou in hierdie posisie geplaas was. “The Roman-Dutch law legitimated a child if its parents wed at some later date (per matrimonium subsequens). Upon the marriage, guardianship passed from mother to father. Legitimation qualified the child to inherit equally with any siblings born in wedlock, should the father die intestate. Where a father provided for bastards in his will, careless wording could negate his intention: a man with surviving offspring born both in and out of wedlock left property to 'my children' in his testament; the latter's hopes were quashed when his instruction was construed to refer exclusively to those of 'legitimate' birth.” (Family law and 'the great moral public interests' in Victorian Cape Town, c.1850-1902 Vertrees C. Malherbe Former Senior Researcher, Centre for Socio-Legal Research, University of Cape Town) Deur met Elizabeth te trou wou Nicolaus waarskynlik seker maak dat sy gesin versorg is na sy dood. By die dood van ‘n eggenoot is die vrou goed nagelaat, veral as die egpaar vaste eiendom en ander besittings gehad het. Die vrou het die helfte van die boedel geërf en die kinders die ander helfte. Waar ‘n vrou aan die Kaap op redelike materiële bates kon staatmaak, het dit aan haar ‘n groter mate van sosiale selfstandigheid gegee.“The year after their marriage the couple executed the usual joint will of the period instituting the survivor universal heir. In addition to their own family, provision was also made for Elizabeth's voorkinderen Christina en Wilhelm (als meede aan de anderen ses kinderen die sy comparants met malkanderen hebben verkwekt) all of whom were to receive equal benefits. This situation was also not uncommon at this time.” (Elizabeth van Wyk, 1685-1720)
Nicolaus en Elizabeth het ‘n baie kort getroude lewe saam gehad. “Elizabeth died in 1719 (MOOC 7/1/20-30.10.1719) as is shown by the lodging of her will with the Orphan Chamber in October of that year. She was survived by the six Von Wiellighs and Christina and Willem. (Margaret Cairns: Elizabeth van Wyk, 1685-1720. Familia vol. 12, no.3.) Elizabeth was ‘n vrou met ‘n wilde, losbandige verlede en ‘n tipiese voorbeeld van baie vroue uit daardie tyd, wat ten spyte van hul leefwyse ‘n belangrike rol gespeel het in die vestiging van menige eerbare familie in Suid-Afrika. (Francois Greeff: Greeff family history) Elizabeth, who led such an unfortunate early life can only be admired for the manner in which, with the help of Nicolaus, she raised herself from error and degradation to die as a wife and mother in ultimate respectability”. (Margaret Cairns: Elizabeth van Wyk, 1685-1720. Familia vol. 12, no.3.)
Elizabeth se kinders:
Alhoewel Elizabeth se eerste buite-egtelike kinders nie von Wielligh’s was nie, word hulle tog kortliks hier genoem, aangesien hulle deel van die von Wielligh huishouding was en omdat hulle die halfsuster en -broers van die von Wielligh kinders was.
Christina Matthysen
Christina Matthys, of Mattysen, was ongeveer in die jaar 1700 gebore, die kind van ‘n onbekende vader. Sy het in ‘n buite-egtelike saamwoon-atmosfeer grootgeraak en het in 1715, op ongeveer vyftienjarige ouderdom, self buite-egtelik die moeder van ‘n seun, Hermanus Stockfletch, die seun van Johan Jacob Stockfletch geword. “Stokvliet got married in 1715 to Josina van Dam, (she was the eldest daughter of Abraham van Dam and Catharina Smit). Herman was baptised after Stokvliet got married to van Dam.” (South Africa’s Stamouers) Johan Jacob Stockfletch was ‘n groot alkohol handelaar. Hy het in 1728 die plaas Uijtwijk aan die Liesbeeck rivier gekoop en is ‘n jaar daarna oorlede.
3 Martii
Hermanus
Jan
Jacob Stokvliet, en Christina Matthijsz
Nicolaas
van Wieling, en Elizabeth van Wijk.
EGGSA
Cape
Town Baptisms 1715
Written
by transcribed by Corney Keller.
Op 04/08/1724 het Christina met Casper Hendrik Badenhorst, geb. 29/07/1668 getrou en die stammoeder van die Badenhorst-familie in Suid-Afrika geword.
FAMILYSEARCH
Stellenbosch marriages 1700-1788.
Stellenbosch marriages 1700-1788.
Casper het in 1696 vanaf Duitsland via Holland as ‘n VOC-soldaat aan die Kaap gekom. Hy en sy broer Frans het vryburgers geword en word in die opgaafrolle as burgers van Stellenbosch beskryf, waar hulle in vennootskap geboer het. Nadat Casper reeds sewentien jaar aan die Kaap gewoon het, is hy eers in 1713 met Aletta Putter getroud.
1733. Monsterrol. Kaap.
Uit Casper Badenhorst en Christina Matthys se huwelik is vyf seuns gebore:
1. Casper Hendrik BADENHORST ged. 20/05/1725, Kaapstad. DG: Frans Hendrik Badenhorst en Magaretha von Willigh.
2. Gerrit Hendrik BADENHORST ged. 21/12/1727, Kaapstad. DG: Frans Hendrik Badenhorst.
3. Johan Hendrik BADENHORST ged. 29/07/1731, Kaapstad. DG: Nicolaas von Willigh en sy vrou Maria Kleeft.
1. Casper Hendrik BADENHORST ged. 20/05/1725, Kaapstad. DG: Frans Hendrik Badenhorst en Magaretha von Willigh.
2. Gerrit Hendrik BADENHORST ged. 21/12/1727, Kaapstad. DG: Frans Hendrik Badenhorst.
FAMILYSEARCH
Cape Town baptisms 1713-1741.
Johan
Hendrik,
de
vaeder Casper Badenhorst, de moeder Christina Matijsze,
de
getuijge Nicolaes van Wieling, en Maria Kleeff.
EGGSA
Cape
Town Baptisms 1731
Written
by transcribed by Corney Keller.
4. Willem Hendrik BADENHORST, ged. 01/11/1733, Kaapstad. DG: Frans Hendrik Badenhorst en Catharina Kervel.
FAMILYSEARCH
Cape Town baptisms 1713-1741.
Cape Town baptisms 1713-1741.
5. Floris Hendrik BADENHORST, ged. 13/05/1736, Kaapstad. DG: Floris Meijboom en Cornelia de Kock.
FAMILYSEARCH
Cape Town baptisms 1713-1741.
Die doopgetuies se name wys Nicolaus von Wielligh se betrokkenheid in die lewens van Elizabeth van Wyk se kinders uit haar vorige verhoudings. Die bestendige tuiste wat hy aan hulle gebied het het daartoe aanleiding gegee dat Christina self die regte pad kon vind en ‘n suksesvolle huwelik kon hê. Na haar huwelik met Casper is dit duidelik dat Christina tot ‘n sorgsame huisvrou ontwikkel het wat haar sake na behore kon behartig. Sy het haar kinders opgevoed en haar voorkind, Hermanus Stockfletch saam met die Badenhorst-kinders grootgemaak. Met die doop van haar kinders is sy bygestaan deur haar halfsuster, Margaretha von Wielligh en haar stiefvader, Nicolaus von Wielligh, en sy tweede vrou Maria Kleeft. (Francois Greeff: Greeff family history).
Christina is na Casper se dood op 03/06/1742 in die NG kerk Drakenstein met Christoffel Borchert van Bernheide getroud. Ds. Salomon van Echten het hulle in die huwelik verbind. (First fifty years project.) In 1738 het Christoffel Burgert ‘n burger geraak met die plaas Parys Vallei. Ten tye van haar dood het sy al haar kinders in haar testament versorg. Sy het al haar kinders by sy naam genoem, ook haar eersteling, Hermanus Stockfletch.
Willem van Dyk
In 1701 het Elizabeth weer ‘n buite-egtelike kind, ‘n seun met die naam Willem van Dyk, ged. 21/01/1701, die seun van Joost Pieterse van Dyk, gehad. Behalwe vir die feit dat Joost toegelaat het dat Willem die naam van Dyk kon dra, het hy geensins erkenning aan sy bestaan gegee nie. Hy word glad nie in Joost se testament genoem nie. Willem het in 1733 as ‘n ongetroude man gesterf. (MOOC 13/1/2 no. 85, 22.1.1734). Sy erfgename was Christina en sy von Wielligh halfbroers en susters.
24 April 1701
24 April 1701
van Joost Pieters van Dyk en Lysbeth
van Wijk, onder getuyge van Pieter
de Gryp en Caspara van Staden
gent:
- Willem
van Wijk, onder getuyge van Pieter
de Gryp en Caspara van Staden
gent:
- Willem
EGGSA: Kaapse doopregisters. 1701.
DG:Caspara van Staden, d.v. Martin Janz van Staden en Catharina Willemz, verskyn twee keer as 'n doopgetuie in die registers van die kerk in Kaapstad, een keer op die 24 April 1701 en weer op10 Mei 1705. Op beide geleenthede is sy saam met Pieter Grijs. In 1703 verskyn hulle as 'n paartjie op die monsterrolle. In 1713 verskyn Pieter Grijp op sy eie.
DG:Caspara van Staden, d.v. Martin Janz van Staden en Catharina Willemz, verskyn twee keer as 'n doopgetuie in die registers van die kerk in Kaapstad, een keer op die 24 April 1701 en weer op10 Mei 1705. Op beide geleenthede is sy saam met Pieter Grijs. In 1703 verskyn hulle as 'n paartjie op die monsterrolle. In 1713 verskyn Pieter Grijp op sy eie.
Johannes van Dyk
Elizabeth het ‘n tweede kind, Johannes van Dyk ged.14/01/1705, by Joost Pieterse van Dyk gehad. Hierdie kind het as baba gesterf.
14 Junij
van Joost Pieterz van Dyk en
Lijsebet van Wyk, onder getuyge van
Hendrik Brant en Maanda Gracia
gent:
- Johannes
van Joost Pieterz van Dyk en
Lijsebet van Wyk, onder getuyge van
Hendrik Brant en Maanda Gracia
gent:
- Johannes
EGGSA: Kaapse doopregisters. 1705.
“Considering the naming pattern followed in Dutch families, namely that the second son bears the name of the mother's father, there is a possibility that Matthys von Wielligh was so named for this reason and that Elizabeth's father was a Matthys van Wyk or a Matthys with an unknown surname. This may also have heen the reason behind Christina's surname. Matthys is not a German name so is unlikely to have come from von Wielligh forbears.” (Margaret Cairns: Elizabeth van Wyk, 1685-1720. Familia vol. 12, no.3.)
Na Elisabeth se dood het Nicolaus tweemaal hertrou. Op 03/05/1722 trou hy met die 19 jarige Adriana VAN DAM, ged. 14/01/1703, die dogter van Abraham Pietersz van Dam en Catharina Smit.
EGGSA
Stellenbosche huwelikregisters. 1722.
Adriana was die tweede oudste dogter van Abraham Pietersz van Dam, ook bekend as Abraham van Dirkland en Catharina Smit.
Stellenbosche huwelikregisters. 1722.
Adriana was die tweede oudste dogter van Abraham Pietersz van Dam, ook bekend as Abraham van Dirkland en Catharina Smit.
14 Jan: 1703
van Abraham van Dirxland en
Catrina Smits gent:
- Adriana
van Abraham van Dirxland en
Catrina Smits gent:
- Adriana
EGGSA: Kaapse doopregisters 1703
“Gegevens van Abraham Pieterse uit Dirksland. Datum indiensttreding: 06-06-1690. Datum uit dienst: 28-02-1691. Functie bij indiensttreding: Matroos. Reden uit dienst: Vrijburger. Uitgevaren met het schip: Zwarte Leeuw. Waar uit dienst: Kaap de Goede Hoop. Maandbrief: Nee. Schuldbrief: Nee. Gegevens van de vaart Schip: Zwarte Leeuw. Vertrek: 06-06-1690. Kamer: Amsterdam Kaap: Inventarisnummer: 5381 Folio: 68. Aankomst: 19-09-1690. Kaap DAS- en reisnr.: 1602”. (http://vocopvarenden.nationaalarchief.nl/detail.aspx?ID=1568927) Uit die Resolutions of the Council of Policy of Cape of Good Hope Cape Town Archives Repository, South Africa Reference code: C. 53, pp. 54-62, lyk dit asof hy die beroep van messelaar beoefen het. “Catarina Smit, getrouwt geweest sijnde met abraham van dirksland, de metselaar, alhier woonagtig” Adriana se suster Josina was met Johan Jacob Stockvliet en later met Jan van der Swijn getroud.Uit die huwelik van Nicolaus en Adriana is een dogter gebore.
Op 04/03/1725 trou Nicolaus vir ‘n derde keer met die 23 jarige Maria CLEEF, ged. 12/03/1702, Paarl, die dogter van Nikolaus Cleef en Barbara le Febre.
Stellenbosche huwelikregisters. 1725.
Maria Cleef is op 12 Maart 1702 gedoop.
Maria
Baptised: 12 Mar 1702
Father: Niklaas Cleef
Mother: Barbara la Feber
Witnesses: Johan Jacob Conterman, Catharina la Feber
Baptised: 12 Mar 1702
Father: Niklaas Cleef
Mother: Barbara la Feber
Witnesses: Johan Jacob Conterman, Catharina la Feber
EGGSA: Nederduits Gereformeerde Gemeente (NGK), Stellenbosch, Western Cape. Baptism register, 1688-1732, page 37. Repository: NG Kerkargief, Noordwal-Wes, Stellenbosch, G2 4/1. Transcribed by Ockert Malan, Lorna Newcomb and others.
Haar pa, Nicolaas Cleef was 'n Duitse immigrant van Grosz-Salze in Duitsland en burger te Stellenbosch wie se plaas ‘De Groote Salze’ in 1699 formeel aan hom toegeken is. In 1684 is hy getroud met Barbara le Fèbre van Fleurbaix, Heurbain, Frankryk. Barbara het saam met haar broer Piere le Febre in 1683 aan die Kaap gekom. Nicolaas en Barbara het vyf seuns en drie dogters gehad. Cleef is in 1708 oorlede en sy weduwee is kort daarop hertrou met Roelof Jonasz, wie se naam as klippebreker in die kerklike stukke genoem word. Uit hierdie huwelik is nog ‘n dogter gebore.
Twee dogters is uit die huwelik van Nicolaus en Maria Cleef gebore.
By 1731 most of the free burghers were farmers, with some of the wealthy also owning town
houses. (Dudley Horner & Francis Wilson A Tapestry of People: The Growth of Population in the Province of the Western Cape) Volgens O.F. Mentzel was daar ‘n aantal ryk koloniste wat plase besit het, maar hoofsaaklik in die dorp gewoon het. Hierdie plase is bewerk deur slawe en daar was ‘n opsigter wat aan sy werkgewer verslag moes doen. Die eienaars het nou en dan die plase besoek om opdragte aan die opsigters te gee. Daarna het hulle teruggekeer na hulle dorpshuise. (Willem Adriaan Cruywagen Hons. BA (UP), D. Phil. (h.c.)(UP): Die Cruywagens van Suid-Afrika: ‘n genealogiese en kultuurhistoriese ondersoek.)
In the town some 140 men and women were involved in other activities. (Dudley Horner & Francis Wilson A Tapestry of People: The Growth of Population in the Province of the Western Cape) Die meeste Kaapse inwoners het met losieshuise ‘n lewe gemaak, ander wat drankpagte gehou het, het met hulle taphuise goed geld gemaak en ander het in die geheim handel gedryf. (Willem Adriaan Cruywagen Hons. BA (UP), D. Phil. (h.c.)(UP): Die Cruywagens van Suid-Afrika: ‘n genealogiese en kultuurhistoriese ondersoek.)
Nicolaus het soos baie ander Kapenaars graag vendisies bygewoon. Hy het talle items uit hierdie vendisies aangekoop. Vendisies was baie gesellige byeenkomste. In die stad is wyn en pyptabak vir die kopers aangebied, maar op die platteland kon hulle soms ook ‘n maaltyd geniet. Gegoede burgers het die tyd gehad om veilings en verkopings by te woon waar hulle altyd op soek was vir winskopies.
Slawearbeid was reeds aan die begin van die 18e eeu so 'n integrale deel van die sosiale en ekonomiese lewe van die Kaap dat nie die dorpenaar of die landbouers daarsonder kon klaarkom nie. As ‘n mens egter die lae lone van die Kompanjies-amptenare in ag neem, lyk dit asof slegs hoër amptenare en redelik vermoënde burgers slawe kon besit. Die boerevryburgers het op 'n paar uitsonderings na, nie aan die slawehandel deelgeneem om geld te maak nie. Slawe is aangekoop om op die plase te werk en slegs die waarmee die boere nie gelukkig was nie, is verkoop. Nicolaus het ook van slawearbeid gebruik gemaak. Op 01/03/1723 koop hy die slaaf Melj vir 95 Rds. van Isaac Scheepers, boekhouer en VOC werknemer.
Ook is op het versogte bij request door den burger Nicolaas van wielig dat desselfs slave jonge, Fortuin van Ceijlon genaamt, die onder anderen nu kort geleeden door den Raad van Justitie dezer Gouvernements gecondemneert is om voor den tijt van vijftien jaren in de ketting gekloonken te worden voor de gevallene justitiekosten bij d’Comp, in eijgendom mogt aangenoomen worde, verstaan dat sulx aan hem geaccordeert sal worden. (Reference code: C. 121, pp. 48-74)
Uit sy boedel van 25 April 1743 word gesien dat hy die eienaar van ‘n hele aantal slawe was.
Slaaven: 1 slaavejonge gen:t Hans van Madagascar; 1 slaavejonge gen:t David van Bengalen; 1 slaavejonge gen:t Bernhard van Ceijlon; 1 slaavejonge gen:t Baatjoe van Boegis; 1 slaavejonge gen:t Februarij van Maccassar; 1 slaavejonge gen:t Cupido van Bengalen; 1 slaavinne gen:t Susanna van Bengalen; 1 slaavinne gen:t Alida van Rio de la Goa met haar kind gen:t Carel van de Caab.” (Reference no.: MOOC8/6.57.)
Op 08/03/1743 het Nicolaus en Maria Cleef ‘n gesamentlike testament opgestel (CJ 2657 20).
Die gedeeltelike handtekening van Nicolaus en ‘n X wat gedien het as die handtekening van Maria Cleef. Sy kon dus nie haar eie naam skryf nie.
In Nicolaus se boedelinventaris van 25 April 1743 is die volgende items aangeteken: “1 huijs en erf geleegen in deese Tafelvalleij in ’t Blok N volgens transport van den 13 Maij 1715 ten behoeve van den overleedene gedaan.” En “1 huijs en thuijn geleegen in deese Tafelvalleij in ’t Blok N volgens ’t laatste transport de dato 10 X:br 1732” (Inventories of the Orphan Chamber Cape Town Archives Repository, South Africa. Ref no.: MOOC8/6.57.)
“Otto Mentzel carefully explained the difference in garden layout between properties in the town proper and garden lands on the outskirts, below Table Mountain. The former had courtyards behind the house, while the latter had houses set in the middle of a surrounding garden. A third type, with a front garden and rear courtyard, was found directly to either side of the Company Garden, such as the inn of the widow Van Berg near the Company stables. Some people owned both types of property. Garden land properties in the 1730s varied in size from about 125 square roods upwards, but almost all were less than 10 morgen in extent. This was half the size of the early rural farm grants of 20 morgen.”(Nigel Worden (edit): Cape Town between East and West: socials identities in a Dutch colonial town.) Volgens Francois Greeff het Nicolaus 17 hektaar grond besit. (Greeff family history).
Nicolaus se boedelinventaris toon aansienlike bates. Na sy dood het Nicolaus se weduwee, Maria Cleef, no. 8 Blok N saam met die tweede eiendom wat hy in 1732 bygekry het, verkoop. “The estate accounts and inventory reveal that the family were reasonably comfortable. Their cutlery was of silver, maps and pictures, no doubt a relic of Nicolaas' association with Kolbe, were displayed on the walls and books also featured among his possessions. There was ample and adequate furniture.” (Margaret Cairns:Elizabeth van Wyk, 1685-1720. Familia. vol 12, no.3.)
25 April 1743
Testator(s):
Nicolaas van Willigh
Nicolaas van Willigh
MOOC8/6.57
25 April 1743
P:J: Slotsboo
Staat en inventaris
mitsgd:s taxatie van alle soodanige goederen roerende en onroerende, als naar
voorgaande testamentaire dispositie van den 8 Maart deeses jaars sijn
naargelaaten en met ’er dood ontruijmt door den burger Nicolaas van Willigh ten
voordeele van sijn naargelaaten huijsvrouw Maria Kleef van Cabo de Goede Hoop
ter eenre, met ende beneevens sijne overgebleevene kinderen, als
Matthijs
|
geprovenieert bij wijlen
sijn eerste huijsvrouw Elisabeth van Wijk, voorts
|
ter andere sijde
|
Claas
|
||
Jacobus
|
||
Hermanus en
|
||
Johanna van Willigh thans
getrouwt met den burger Mattheus Willemsz:
|
||
Josina van Willigh
|
bij sijn overleedene
huijsvrouw Adriana van Dam verwekt thans getrouwt met den boekhouder Jan
Andries Horak, en eijndelijk
|
|
Maria oud 17 en
|
bij sijn boovengem:
overgebleevene laatste huijsvrouw in huwelijk geprocreeert
|
|
Barbara van Willigh oud 8
jaaren
|
soodanig en in diervoegen
als deselve door boovengesegde wed:w sijn opgegeeven ende aangeweesen, mitsgd:s
door d’ onderget:e gecommitt: Weesmeesteren ten overstaan van de aanweesende
mondige erfgenaamen volgens den teneur van voorsz: uijterste wille sijn
getaxeert en gewardeert in maniere als volgt
Rd:s
|
|
1 huijs en erf geleegen
in deese Tafelvalleij in ’t Blok N volgens transport van den 13 Maij 1715 ten
behoeve van den overleedene gedaan
|
1333:16
|
1 huijs en thuijn
geleegen in deese Tafelvalleij in ’t Blok Nvolgens ’t laatste transport de
dato 10 X:br 1732
|
1666:32
|
In voorsz: woonhuijs
In de camer ter
regterhand
|
||
Rd:s
|
||
1 groote spiegel
geschonden
|
2:--
|
|
5 racken in soort, daarop
|
2:--
|
|
47 porcelijne schootels
in soort
|
8:--
|
|
6 porcelijne tafelborden
|
1:24
|
|
29 porcelijne kopjes en
pierintjes
|
||
6 porcelijne kommetjes
|
||
1 porcelijne olij en
asijn kannetje
|
||
1 porcelijne scheerbecken
|
1:--
|
|
3 porcelijne kaspotten
geschonden
|
4:--
|
|
2 porcelijne koffijkannen
|
||
1 glaase kan
|
||
2 roode ophaalgordijnen
oud en versleeten
|
1:24
|
|
1 vierkante tafel
|
2:--
|
|
6 stoelen met ses kussens
|
9:--
|
|
2 gueridons
|
1:24
|
|
1 ledikant met rood
behangsel, waarop
|
blijft ongetaxeert om
reedenen dat sommige den mondige kinderen ieder een stel beddegoed uit den
boedel gekreegen hebbende, aan de wed:w ende andere soo mondige als
minderjaarige erfgenaamen ook ieder een stel beddegoed gelaaten werd
|
|
1 veere bed
|
||
1 veere peuluw
|
||
3 veere kussens
|
||
1 chitse combaars
|
||
1 wolle combaars
|
||
1 lessenaar, daarin
|
4:--
|
|
aan contanten gevonden
ses en dertig rijxd:s en sesthien stuijvers in handen van voorm: wed:w
gebleeven
|
36:16
|
|
176 silver knoopen in
soort
|
10:36
|
|
1 silver beeker
|
4:24
|
|
1 silver tabakdoos met
sijn pennetje
|
6:--
|
|
1 silver tandestooker
|
1:12
|
|
1 silver schrijfpennetje
|
||
13 silver leepels
|
26:--
|
|
11 silver vorken
|
24:--
|
|
1 mes met een silver hegt
|
1:24
|
|
1 silver schenkbort
|
21:--
|
|
1 p:r dubbelde goude
hembdsknoopen
|
4:--
|
|
3 enkele goude
hembdsknoopen
|
8:--
|
|
4 goude ringen waarvan
twee met steenen
|
8:--
|
|
1 kantchil pootje met
goud beslag
|
1:--
|
|
2 slange steentjes
|
1:--
|
|
1 hooren doosje met 1
parthij steentjes
|
||
1 parthij boeken en
rommeling
|
6:--
|
|
1 cabinet daarin
|
30:--
|
|
51 servetten
|
6:78
|
|
18 laakens in soort
|
blijft ongetaxeert om
reedenen dat sommige den mondige kinderen ieder een stel beddegoed uijt den
boedel gekreegen hebbende, aan de wed:w ende andere soo mondige als
minderjaarige erfgenaamen ook ieder een stel beddegoed gelaaten werd
|
|
34 sloopen
|
||
1 leedige kist met cooper
beslag
|
3:--
|
|
In ’t voorhuijs
|
|
Rd:s
|
|
4 landkaarten
|
2:--
|
5 houte armtjes met 3
cooper blaakers
|
|
1 pijperak
|
|
1 voetebank
|
2:24
|
1 ovale tafeltje
|
|
1 groote ovale tafel oud
|
3:--
|
13 gemeene stoelen
|
6:--
|
In de camer ter slinker
hand
|
||
Rd:s
|
||
4 racken in soort waarop
|
2:--
|
|
29 porcelijne tafelborden
|
4:--
|
|
32 kopjes en pierintjes
|
2:--
|
|
6 schoteltjes
|
||
7 porcelijne kommen in
soort
|
1:--
|
|
1 kleerkas oud
|
5:--
|
|
1 vierkant tafeltje
|
1:--
|
|
3 trommeltjes in soort
|
||
1 kadel met sijn
behangsel waarop
|
blijft ongetaxeert om
reedenen dat sommige den mondige kinderen ieder een stel beddegoed uit den
boedel gekreegen hebbende, aan de wed:w ende andere soo mondige als
minderjaarige erfgenaamen ook ieder een stel beddegoed gelaaten werd
|
|
1 veere bed
|
||
1 veere peuluw
|
||
6 veere kussens
|
||
1 chitse combaers
|
||
1 kadel waarop
|
||
1 veere bed
|
||
1 veere peuluw
|
||
5 veere kussens
|
||
1 chitse combaers
|
||
1 rood ophaalgordijn oud
en gescheurt
|
0:24
|
|
1 luijerbak
|
||
In de combuijs
|
|
Rd:s
|
|
3 tinne schootels
|
3:--
|
8 tinne borden
|
|
1 tinne theekeetel
|
2:12
|
1 tinne trekpot
|
|
1 cooper taertepan met
sijn deksel
|
3:--
|
1 cooper poffertjespan
oud
|
0:24
|
1 cooper coffijkan oud
|
0:18
|
2 cooper theekeetels
|
2:--
|
1 cooper confoor
|
3:--
|
8 cooper vuurtesjes
|
|
2 cooper staertpannen
|
1:--
|
3 cooper kandelaars
|
1:--
|
1 cooper handlantarentje
|
1:--
|
2 cooper tregters
|
|
2 cooper strijkijsers oud
|
1:--
|
2 cooper schaalen met 1
ijser balans
|
1:24
|
1 cooper vijseltje met
sijn stamper
|
1:24
|
1 cooper keetel
|
3:--
|
1 cooper schuijmspaan
|
0:30
|
3 ijsere potten
|
6:--
|
1 ijsere rooster
|
0:18
|
2 ijsere koekepannen
|
0:24
|
1 ijsere tang oud
|
0:24
|
1 ijsere asschop oud
|
|
1 ijsere vleesvork oud
|
|
2 coffijmoolen
|
1:24
|
1 drievoet
|
2:24
|
3 kapmessen
|
|
2 schoorsteenkettings
|
|
1 ijser confoor
|
|
1 blaasbalg
|
|
1 waterhalfaam
|
2:--
|
2 emmers
|
|
1 eetenkas, waarin
|
6:--
|
7 porcelijne borden
|
2:--
|
4 porcelijne schootels
|
|
2 porcelijne spoelcommen
|
|
1 combuijstafel
|
3:--
|
1 hakbort
|
0:24
|
1 kapblok
|
|
1 groote leunstoel
|
1:--
|
Op de solder
|
|
Rd:s
|
|
1 ovaal tafeltje
|
1:--
|
8 oude kisten
|
2:--
|
1 parthijtje garst
verbruijkt
|
|
1 oude kist met wat
ijserwerk en rommeling
|
1:--
|
1 kist met 1 parthij
leedige bottels
|
1:--
|
4 oude kassen
|
0:36
|
1 parthij aardewerk
|
|
1 parthij rommeling en
houtwerk
|
1:24
|
1 parthij touwerk
|
3:--
|
1 sadel met sijn
toebehooren
|
8:--
|
Op de agterplaats
|
|
Rd:s
|
|
2 oude paerdewaegens
onbequaam
|
20:--
|
1 bequame [paerdewaegens]
|
50:--
|
1 tros touw
|
4:--
|
4 paerdetuijgen met
cooper beslag
|
24:--
|
4 oude carweijtuijgen
|
4:--
|
1 voerkist
|
1:--
|
1 rijstblok met sijn
stamper
|
|
1 bijl
|
0:24
|
1 trapje
|
|
9 paerden groot en klijn
|
60:--
|
In voormelde thuijn, in
de voorcamer ter ’s linker hand
|
|
Rd:s
|
|
1 troktafel met sijn
stocken en ballen en bort
|
25:--
|
5 blicke blaakers
|
1:--
|
5 schilderijtjes
|
0:24
|
1 kapstok
|
2:24
|
1 voetebank
|
|
1 vierkant tafeltje
|
|
25 gemeene stoelen
|
8:--
|
In ’t voorhuijs
|
|
Rd:s
|
|
1 rustbank
|
2:--
|
6 tafels in soort
|
4:--
|
2 tiktakborden met haar
schijven
|
3:--
|
4 rakjes in soort
|
1:--
|
1 parthij kelkjes en
glaasen
|
1:24
|
1 spiegeltje
|
0:24
|
2 armtjes met haar
blaakers
|
|
1 dambort met sijn
schijven
|
1:--
|
4 schuijf gordijnen
|
|
1 wasbaletje
|
|
4 tinne schenkborden
|
1:24
|
2 coopere schenkborden
|
|
25 kolven met 1 parthij
ballen
|
3:6
|
In de agtercamer
|
||
Rd:s
|
||
1 copere coffijkan
|
1:24
|
|
3 copere kandelaars
|
||
1 copere theekeetel
|
1:24
|
|
1 ijser confoor
|
0:24
|
|
1 scheepslantaren
|
||
1 parthij
timmermansgereetschap
|
1:--
|
|
1 tobakmes
|
0:36
|
|
2 houte laadjes
|
||
1 eetenskasje waarin
|
0:12
|
|
9 porcelijne borden
|
2:--
|
|
6 porcelijne kommen in
soort
|
||
1 rakje met
|
1:--
|
|
1 parthijtje boeken
|
||
1 boeke knaap
|
||
1 kadel waarop
|
blijft ongetaxeert om
reedenen dat sommige den mondige kinderen ieder een stel beddegoed uijt den
boedel gekreegen hebbende, aan de wed:w ende andere soo mondige als
minderjaarige erfgenaamen ook ieder een stel beddegoed gelaaten werd
|
|
1 veere bed
|
||
6 veere kussens
|
||
1 chitse combaars
|
||
1 paruijke bol
|
0:12
|
|
1 tobaks kisje met lood
beslaagen
|
||
1 parthijtje flessen en
bottels
|
1:24
|
|
2 aarde kannen
|
||
Op de solder
|
|
Rd:s
|
|
1 kadel blijft
ongetaxeert om reedenen dat sommige den mondige kinderen ieder een stel
beddegoed uijt den boedel gekreegen hebbende, aan de wed:w ende andere soo
mondige als minderjaarige erfgenaamen ook ieder een stel beddegoed gelaaten
werd
|
|
1 loots mannetje met sijn
bort
|
2:--
|
2 cooper vuurtesjes
|
|
1 ijser balans met twee
houte schale en wat gewigt
|
0:24
|
In de combuijs
|
|
Rd:s
|
|
2 ijsere potten
|
4
|
2 emmers
|
2
|
2 schoorsteenkettings
|
|
1 tang
|
|
2 gieters in soort
|
2
|
In ’t keldertje
|
|
Rd:s
|
|
1 parthij thuijn
gereetschap
|
1
|
2 leedige halfaamen
|
3
|
1 stelling
|
|
1 snaphaan
|
3
|
1 sadel met sijn
toebehooren
|
16
|
5 leedige leggers goed en
quaad
|
16
|
3 vaatjes
|
4
|
1 parthij vaatwerk
|
|
2 oude balies
|
|
1 speel keegels met haar
ballen
|
2
|
3 houte banken
|
|
Slaaven
|
|
Rd:s
|
|
1 slaavejonge gen:t Hans
van Madagascar
|
50
|
1 slaavejonge gen:t David
van Bengalen
|
30
|
1 slaavejonge gen:t
Bernhard van Ceijlon
|
70
|
1 slaavejonge gen:t
Baatjoe van Boegis
|
100
|
1 slaavejonge gen:t
Februarij van Maccassar
|
90
|
1 slaavejonge gen:t
Cupido van Bengalen
|
120
|
1 slaavinne gen:t Susanna
van Bengalen
|
110
|
1 slaavinne gen:t Alida
van Rio de la Goa met haar kind gen:t Carel van de Caab
|
130
|
Lasten des boedels
|
||
Rd:s
|
Rd:s
|
|
aan de Weescamer deeser
steede over een Weesmeesterenkennisse behalven de daarop vescheene renten ’t
seedert p:mo Januarij 1742 een capitaal van
|
1000:--
|
|
aan d’ heer capiteijn
Rudolf Siegfried Alleman over een scheepenkennis behalven daarop verscheene
intresten ’t seedert de maand Meij 1742
|
400:--
|
|
aan den oud ondercoopman
en dispensier d’ heer Johannes Swellengrebel over een scheepenkennis behalven
de daarop loopende renten ’t seedert den 7 Januarij a:o een capitaal van
|
600:--
|
|
aan s:r Paulus Artoijs
over een onderhandse obl: behalve de daarop verloopene renten ’t seedert de
28 7:br 1741 een capitaal van
|
100:--
|
|
aan den boekhouder Jan
Andries Horak als in huwelijk hebbende Josina van Wieling, over ’t aan sijn eevengem: vrouw door wijlen den
burger Jan Jacob Stokvliet vermaakte legaat, thans in deesen boedel nog
berustende
|
2000:--
|
|
aan den boekhouder Jan
Andries Horak ’t moederlijke bewijs van sijn eevengem: vrouw
|
33:16
|
|
aan Jacobus van Wieling meede over sijn moederlijke
erfportie
|
33:16
|
|
aan Harmanus van Wieling over sijn moederlijke
erfportie p:r restant
|
19:12
|
|
aan verscheene intresten
tot heeden dat getaxeert werd
|
253:36
|
4439:32
|
Sulx den boedel ten
agteren is een somma van
|
Rd:s122:34
|
|
Aldus g’inventariseert aan
Cabo de Goede Hoop den 25, 26 en 27 April 1743, mitsgaders getaxeert den 13 en
14 Junij daaraan volgende.
Als gecommitt:e Weesm:ren:
B:lt d’ S:t Jean, J:n L:s Bestbier
Dit is + ’t merk van Maria
Kleef
Mattheüs van Wielligh
Jacobus van Wielligh
H: v: Wielligh
J:n A:s Horak
Mij praesent: J:N: v:
Dessin, Secret:s
Den boedel van wijlen den
burger Nicolaas van Willigh debet aan d’ onder te noemene over als volgt,
naamtl:
Gecommitteerde
Weesmeesteren
|
||
Rd:s
|
Rd:s
|
|
1743 [ ..... ] 26 en 27 -
d’ E:s Barthault de S:t Jean en Jan Laurens Bestbier voor de vacatie bij ’t
inventariseeren van bovengem: boedel a rx:s2 ieder ’s daags April
|
12
|
|
[ ..... ] 14 Junij - d’
e:s Barthault de S:t Jean voor Jan Laurens Bestbier van gem: boedel
|
8
|
20
|
Den Secretaris
|
||
Rd:s
|
Rd:s
|
|
voor een copia van ’t
testament van den overleedene Nicolaas van Willigh, ’t geen ter Weescamer
blijft berusten op zeegel
|
2:12
|
|
voor ’t opmaaken van den
inventaris op zeegel
|
3:12
|
|
voor de vacatie van den
inventariseeren
|
6:--
|
|
[ ..... ] Maij] - voor ’t
concipieeren van een request aan den E: Agtb:r Raad van Justitie, met een
copia van voorm: testament bijde op zeegels
|
1:36
|
|
voor onkosten aan den
secretaris van Justitie s:r Daniel Godfried Carnspek betaalt
|
1:45
|
|
voor vacatie bij ’t
taxeere van bovengem: boedel
|
4:--
|
|
voor een copia van voorm:
getaxeerde inventaris op zeegel
|
1:30
|
20:39
|
De boode
|
|
Rd:s
|
|
voor vacatie soo bij ’t
inventariseeren als taxeeren
|
5:--
|
Somma
|
44:39
|
komt bij voor een copia
van ’t request van d’ wed:w en d’ erfgenaamen
|
0:30
|
Rd:s46:21
|
|
(Inventories of the Orphan Chamber Cape Town Archives Repository, South Africa. Ref no.: MOOC8/6.57.)
Die afstammelinge van die stamvader het oor die eeue maar min toegeneem in getal. Die familie word meestal in die Transvaal, Kaapland en ook in Namibië aangetref.
