Toe Jan van Riebeeck in 1652 die verversingspos aan
die Kaap kom stig het, was dit slegs vier jaar sedert die sluiting van die Vrede
van Westfale wat die dertigjarige oorlog (1618 – 1648) beeindig het.
Baie mense van die Duitstalige gebiede het probeer wegkom van die
verwoesting en armoede wat deur die oorlog veroorsaak is, deur in hul welgestelde
buurland (Nederland) ‘n nuwe heenkome te gaan soek. Nederland
Die tuin wat Jan van Riebeeck aangelê het, was
ongeveer 18 ha groot. Die kompanjiestuin
was aanvanklik uitsluitlik gebruik om kompanjieskepe van groente en vrugte te
voorsien.
‘n Plan van die Kompanjiestuin uit P. Kolbe se Nauwkeurige en uitvoerige Beschryving van
die Kaap de Goede Hoop (1727). Kolbe
was baie beindruk deur die formele ontwerp met rye bome (o, p, q ,t) ‘n klein
wingerd (s) en groentebeddings (v, w, x) omring deur ‘n breë kanaal (y) en
besproei deur aqueducts (z). (Worden,
Nigel, van Heyningen, Elizabeth, Smith Vivian Bigford: Cape Town the making of a city. 1998)
Met verloop van tyd is dele van die tuin vir ander
gebruike aangewend. Eers is stukke aan
die seekant afgesny vir die nuwe kerk en vir ‘n begraafplaas toe die
begraafplek in die kasteel te klein geword het.
Die bou van die kerk het gedurende 1700 volstoom op dreef gekom. (Cruywagen, Willem Adriaan, Hons. BA (UP), D. Phil. (h.c.)(UP): Die Cruywagens van Suid-Afrika: ‘n genealogiese en kultuurhistoriese
ondersoek.)
“At the Cape the most important resources were
a fort and a garden. They were linked by a primary axis that
ran from the seashore towards Table Mountain. Secondary structures – a
hospital and a church – were aligned along this axial street, later named
Heerengracht. On the shore were the
Company stores and workshops, vital to
a replenishment and recuperation point on the sea route to and from the
Indies. The settlement was not planned
or built as an impressive sight for
sea-borne arrivals, but was fronted by these practical
structures. (Worden, Nigel, van Heyningen, Elizabeth, Smith Vivian Bigford: Cape Town the making of a city. 1998)
Fort de Goede Hoop, huizen en tuinen van vrij luiden, etc. Naar de Kaart No.
824,
aanwezig in het Alg. Rijksarchief (now Nationaal Archief).
aanwezig in het Alg. Rijksarchief (now Nationaal Archief).
‘n Kaart gedateer
1660 toon die veranderinge sedert 1656.
Verskeie nuwe kompanjie strukture is gemerk. Die jetty in 1658 en ‘n klein hospitaal langs
die kuslyn (B) is gebou. In addition “Freemen’s houses” (s) are now
shown to the right of the fort and garden with the names of three streets
Oliphants (later Hout street), Reijger
and Heerestreet (later Kasteelstraat).
(Worden, Nigel, van Heyningen, Elizabeth, Smith Vivian
Bigford: Cape Town the making of a city.
1998)
Die eerste besending slawehet in 1658 in die Kaap
aangekom. Elke deel van die Kaapse
gemeenskap, elke indiwidu, selfs nie-slawe besitters is deur die gebruik van
slawearbeid en slaweteenwoordigheid gera
In 1662 was daar
reeds 60 vryburgers, waarvan die meeste koringboere was. Die ander vryburgers het hulle in die
omgewing van die Fort as onder andere messelaars, kroegbase, skrynwerkers en
vissermanne gevestig. In 1672 was daar
reeds 18 – 20 kroeë aan die Kaap. Die
beroep was lonend, want drank is teen hoë pryse verkoop. Die vernaamste besoekers aan die verskillende
kroeë was matrose, soldate en kompanjies-amptenare. Drankmisbruik was algemeen. (Cruywagen,
Willem Adriaan, Hons. BA (UP), D. Phil. (h.c.)(UP): Die Cruywagens van
Suid-Afrika: ‘n genealogiese en
kultuurhistoriese ondersoek.)
Daar
moes voortdurend vars vleis aan die Kompanjie gelewer word om te kon voldoen
aan die behoeftes van die plaaslike mark en van die skepe wat vars voorrade aan boord moes neem. Om vars proviand vir die besoekende
Hollandse skepe beskikbaar te hê was ‘n groot kopseer – 30 skepe met elk 250
man aan boord het jaarliks die verversingpos besoek en daar etlike weke
vertoef. Hiervoor was, behalwe vars
groente en graan, jaarliks gemiddeld 3681 skape en 352 beeste nodig. (Espost, V.A.: Riebeek-Kasteel. 30 Augustus 1988) Kompanjiesamptenare
moes gereeld die binneland, op soek na groepe by wie hulle vee kon ruil, verken. Die Khoi was nomadies en het agter wieveld
vir hulle kuddes aan getrek. Die kompanjie het nie net die vryburgers
aangemoedig om meer beeste aan te hou nie, maar self ook veeposte aangelê. Teen 1670 was ‘n veepos aangelê by elk van
die hedendaagse Groote Schuur, Saldanabaai, Vishoek, Tierberg en
Hottentotsholland. Toe die kompanjie se
veeposte nog nie die verwagte resultaat lewer nie het hulle die eerste veeboere
in die lewe geroep. Die veeposte is beskerm
teen die Soncquase-Hottentotten deur militêre poste op strategiese punte naby
die veeposte op te rig. So ‘n militêre
pos het bestaan uit ‘n korporaal met sowat 8 berede manskappe. Soms was daar ook ‘n kanon wat as
afskrikmiddel vir veerowers moes dien, sowal as die koloniste kennis te gee dat
‘n vloot in Tafelbaai aangekom het.
(Espost, V.A.:
Riebeek-Kasteel. 30 Augustus
1988)
In 1679 was akkerbou steeds nie ‘n voorkeur onder die vryburgers nie en is daar verklaar dat uit die 62 burgerfamilies
waaruit die nedersetting toe bestaan het, nouliks 22 as akkerbouers in die ware
sin van die word beskou kon word. Van
die vryburgers wat nie ‘n bestaan uit landbou kon maak nie, is terug na
Nederland toe en enkeles het versoek om weer in kompanjiediens te tree. Ander het bakkers, slagters en vissers geword
of hulle tot ambagte soos skoenmakers, smede, timmermans, kleremakers en
houtsaers gewend. Die meeste van hierdie
mense het naby die fort gewoon. As
dorpsbewoners het hulle ‘n baie slegte naam deur hulle ledigheid, bedelry en
dronkenskap verwerf. Al hierdie
dorpsbewoners het ‘n tweede beroep beoefen, deur losieshuise aan te hou. (Cruywagen, Willem Adriaan, Hons. BA (UP), D. Phil. (h.c.)(UP) : Die Cruywagens van Suid-Afrika: ‘n genealogiese en kultuurhistoriese
ondersoek.)
Regs: (Worden, Nigel, van Heyningen, Elizabeth, Smith Vivian
Bigford: Cape Town the making of a city.
1998)
In
addition to the occupations of skilled tradesman (such as butchers and bakers),
this is also the residual category of the database where occupations are
grouped that do not fit into the other categories. In total, the sector
comprised 224 entries from 1699 to 1756. It included the following: 24 coopers,
of which 5 were head coopers (kuijper); 1 head butcher (baas slaagter); 20
wagon makers, of which 3 were head wagon makers (wagenmakers); 9 bakers
(bakkers); 3 bookbinders (boekbinder); 5 bottlers (bottelier);2 truss makers
(breukbandmaker); 1 gun smith (bussemaker); 2 map makers caartemaaker); 3 painters (cladschilders); 7
cooks, of which 3 were cooks mates; 5 glaziers (glasemaker); 1 haxelsnijder; 3 timber
entry clerks (houtschrijvers); 4 gunstockmakers (lademakers); 1 surveyer
(landmeter); 3 tanners (leerberijder); 6 millers, of which 1 was a servant
(moolenaar); 1 watch maker (orlogiemaker); 2 pumpmakers (pompemakers); 1
pottery maker (pottebacker); 8 thatchers (rietdekkers); 9 gunmakers (roermakers);
1 sakkenaijer; 2 seegelslagers; 2 locksmiths (slotemaker); 2 brick bakers
(steen pannebacker); 4 velleberijder; 17 wageon makers (wagonmakers); 7
saddlers (zadelmaker); 4 head smiths; 4 tinsmiths (blikslager); 10 coppersmiths
(kooperslager); 1 locksmith (slootemaker); and 1 smith (groffsmit). (Du Plessis, Sophia & Du plessis Stan: Happy in the service of the Company: the purchasing power of VOC salaries at
the Cape in the 18th century. Stellenbosch Economic Working Papers: 01/12 January 2012)
Toe Simon van der
Stel op 12 Oktober 1679 aan die Kaap kom, het die nedersetting uit ‘n aantal
plase aan die voet van Tafelberg, die kompanjiesposte by Saldanhabaai,
Hottentots-Holland en Tygerberg en ‘n paar verspreide opstalle van boere wat
in die binneland op tydelike basis gevestig was, bestaan. Hierna het hy bekendgemaak dat boere in hierdie nuwe streek, wat hy Stellenbosch genoem het,
plase kon kry.
Simon van der Stel
het tydens sy bewind (1679-1699) grootskaalse immigrasie van mense uit die
Nederlandse en omliggende Europese gebiede aangemoedig. Militêre beskerming van die VOC se handelsbelang aan die Kaap, was van die grootste belang. Van Rheede, Kommissaris-Generaal tot Drakenstein, het in 1685 aanbeveel dat emigrasie uit Europa aangemoedig moet word, sodat die Kaap as VOC-besitting verdedig kon word. Gevolglik het ‘n redelike aantal Nederlandse en Duitse setlaars na die Kaap geëmigreer. Omdat die VOC op buitelanders as soldate aangewese was, was daar aan die Kaap ‘n aansienlike aantal soldate uit o.a. Swede, Denemarke, Noorweë, Vlaandere, die Baltiese state, en die Duitse gebiede. Talle soldate wat aan die Kaap gestasioneer was, het na afloop van hul VOC-kontrak van vyf jaar vryburgerstatus verkry en lede van die groeiende gemeenskap geword. Die Duitsers het meestal as enkelinge aan die Kaap gekom en ‘n groot persentasie van hulle het met Nederlandse meisies getrou.
In1689 is die Franse Hugenote is by Drankenstein gevestig. Die blanke bevolking het toegeneem en die nedersetting het tot ‘n kolonie uitgebrei. Wyn- en graanplase was versprei tot anderkant die sankvlaktes van die skeireiland in die rigting van die Hottentots-Hollandberge by Stellenbosch en in die Drakensteinvallei.
In1689 is die Franse Hugenote is by Drankenstein gevestig. Die blanke bevolking het toegeneem en die nedersetting het tot ‘n kolonie uitgebrei. Wyn- en graanplase was versprei tot anderkant die sankvlaktes van die skeireiland in die rigting van die Hottentots-Hollandberge by Stellenbosch en in die Drakensteinvallei.
Teen 1690 was Die Kaapse Vlek (die gebied tussen
Tafelbaaistrand en Tafelberg) nog baie klein.
Onder die inwoners van die Kaapse Vlek was die kompanjiesamptenare, die
goewerneur en hoër amptenare, klerke, ambagslui, soldate en matrose. Naas die amptenare-korps was daar die vryburgers, die eertydse amptenare wat uit diens
van die kompanjie getree het en as “vrye ondernemers”, akkerbouers, veeboere,
ambagslui en ander bedrywe, hulle bestaan gemaak het. Hierdie vryliede se geleenthede was egter baie
beperk, omdat die gemeenskap so klein was en daar allerlei
kompanjiesvoorskrifte was, wat die kompanjie se monopolistiese handelsbeleid moes
beskerm.
Omdat die vryburgers se tuine en die kompanjiestuin in Nuweland
in Simon van der Stel se tyd reeds genoeg geproduseer het, was dit nie meer
nodig om groente in die tuin aan die voet van Tafelberg te kweek nie. Simon van der Stel het die tuin (nou 16 ha)
geleidelik in ‘n botaniese en siertuin omskep.
Die Kaap het aan die einde van die 17de eeu genoeg wyn, koring, groente
en vleis geproduseer om in die behoeftes van die inwoners en van die skepe te
voorsien. Stadigaan het die produksie
die aanvraag begin oortref en is daar na uitvoermarkte gesoek.
Die eerste hospitaal was ‘n mimte in die fort. In Simon van der Stel se tyd is ‘n hospitaal
aan die bergkant van die Heerengracht naby die kompanjiestuin gebou. Dit is in 1696 voltooi. Die kerk en die slawelosie was aan die
linkerkant bo in Heerengracht en die hospital aan die regterkant. Teen
1698 was die Kaap steeds klein, met die Heerengracht (die huidige
Adderleystraat) en Keysersgracht (die huidige Darlingstraat) die belangrikste strate.
Alhoewel die oorspronklike fort meer simmetries was, was
dit in ‘n verkeerde posisie vir verdediging en daarom is dit in 1699 deur die
Kasteel van Goeie Hoop vervang. Die
bevelvoerder het ook vantevore toegelaat dat vryburgers hulle huise te naby aan die ou
fort gebou het, wat ‘n brandgevaar was, en die geboue is gesloop. (Worden,
Nigel, van Heyningen, Elizabeth, Smith Vivian Bigford: Cape Town the making of a city. 1998) Na die
ou fort tot niet gemaak is, het die kompanie ‘n steenbakkerij buite die NW hoek
van die kompanjiestuin aangebring.
Teen 1700 was die eerste huisplotte (lots) toegeken tussen die strate op die
seewaartse kant van vandag se
Kortmarkstraat (toe Bergstraat en Tuinstraat) in blokke van A tot O plus R, S
en DD. (Worden, Nigel ed.: Cape Town between East and West: socials
identities in a Dutch colonial town.)
‘n Dorpsplan wat in c. 1700 opgetrek is. Dit is “The fort of Good Hope, the Company gardens and several public and private buildings around them” genoem. Burgerhuise (Y) het nou rondom die kerk verskyn en ekstra erwe (1 – 9) is gemerk vir verdere bouwerk langs die nuut benaamde Kerk- en Steen strate. Die nedersetting is steeds omring deur burger- of privaattuine wat hoofsaaklik vir groenteverbouing gebruik is. (Worden, Nigel, van Heyningen, Elizabeth, Smith Vivian Bigford: Cape Town the making of a city. 1998)
In die volgende 5 jaar is eiendom in blokke T, LL, NN.
OO, MM, X, V en VV toegeken. Teen 1710
was geboue ook opgerig in blokke EE, FF, GG, JJ en KK en agter blokke D, E en Q
(lots were attached on the sea side.) Oor die volgende 10 jaar is geen nuwe areas vir ontwikkeling oopgemaak nie, maar die blokke is toegebou en veranderings aan bestaandes is
aangebring, bv. verdeling of byvoeging van grond. (Worden, Nigel ed.: Cape Town between East and West: socials
identities in a Dutch colonial town.)
Nie almal was beindruk deur die Kaap nie. In 1710 het Johanna van Riebeeck, wat haar
hele lewe lank in Oos-Indië gewoon het, ‘n reis na Europa onderneem en het sy
haar indrukke van die nedersetting wat haar oupa sestig jaar vroeër gestig het,
neergeskryf. Sy beskryf dit as
volg: This place looks prettier and more pleasant from the sea than it does
when you are on land. It is a miserable
place. There is no grass and the roads
near the castle and in the town are covered with holes and ruts, as if wild
pigs had been rooting in them... There is nothing pretty to be seen along the
shoreline ... the castle is very peculiar ... the other houses here resemble
prisons ... One sees here all sorts of peculiar people who live in very strange
ways.” (Worden, Nigel, van
Heyningen, Elizabeth, Smith Vivian Bigford:
Cape Town the making of a city. 1998)
Die 1713 pokke epidemie was die ergste in die
geskiedenis van die Kolonie. Dit het een
kwart van die Blanke bevolking aan die Kaap uitgewis. Dit het die aanvraag na grond verminder. Pokke-epidemies het weer in 1755 en 1767
uitgebreek.
Die militêre paradegrond, die hoof openbare area van
die militêre en politieke mag van die Kompanjie, het die buffer tussen die
Kasteel en die woonhuise geraak.
“Nearby, punishments
meted out by the court took place in full view – breaking on the wheel,
hanging, drawing and quartering, and other means of retribution.” (Worden, Nigel, ed.: Cape Town between East and West:
socials identities in a Dutch colonial town.)
‘n
Tweede openbare area, tot voordeel van die gevestigde inwoners, was later in die woongebied geskep. Dit het as ‘n mark vir varsprodukte gedien (Groen[t]e Markt). “At that time the entrance to the Company’s garden
was somewhere in Tuin Street, and there was a market square at the top of
Rijger, Olifant and Tuin Streets. This
square developed quite naturally. Very likely the Company first brought
vegetables from its adjoining garden to this place for distribution and sale.
Farmers and freed slaves soon followed this example and brought their produce
here in ox-wagons, one-horse carts and handcarts. Here, as on the parade, there
was also a fountain where the citizens obtained water.” (Cape Town history, a tourist guide.)
Om voorsiening vir die veiligheid van die Kaap te maak,
is ‘n beskikbare erf op markplein aangeskaf en die eerste Burgerwaghuis (die
setel van die plaaslike administrasie) gebou. Dit was in
dieselfde styl as die gewone burgers se huise en was die tuiste van ‘n
burgerwag, wat die strate snags, onder bevel van ‘n sersant en ‘n korporaal moes
patroleer. Die Burgerwaghuis het die dorp se markplein
uitgekyk. In 1755 was dit herbou. (Worden, Nigel, van
Heyningen, Elizabeth, Smith Vivian Bigford:
Cape Town the making of a city. 1998)
“In
the course of time, when the square became the administrative and social centre
of the town, simple dwellings gave way to imposing and elegant buildings. The
first of the new buildings was the lovely old Burger Watch House and Council
Chamber (Old Town House).” (Cape
Town history, a tourist guide.)
In
1724 is ‘n derde openbare area Boeren Plijn (nou Riebeeck Square), as uitspanplek vir lewende hawe, plaaswaens en koetse daargestel, om te verhoed dat skade
aan die paradegrond en langs die strate in die woongebiede aangerig word. (Nigel Worden ed.:
Cape Town between East and West: socials identities in a Dutch colonial
town.) “Winter rains played havoc with the parade ground.
The surface of new streets laid out across part of this area were soon
potholed, which became a danger to the unsuspected. The Governor dealt with
this problem in the customary way, ordering burghers to supply, free of charge,
the services of one slave for repair of the streets. The deterioration
increased by the grazing of horses and cattle on the sidewalks and close to the
water furrows. The authorities intervened and ordered farmers to outspan their
wagons on the Boere Plein (Heritage Square). (Cape Town history, a tourist guide.)
‘n
Skildery van die Tafelvallei uit 1727 wys ‘n reeks strukture van amptelike
geboue (werkswinkels en pakhuise) en blokke in die woongebied tussen Zeestraat
(Strand Street) en die kus. Blokke A en
E word gewys voordat hulle uitgebrei het teenoor die see, en blokke RR, SS en
TT het lang ingeslote werwe aan die seekant. Aan die anderkant van die Parade was
blokke S and R, en verder aan was tuine en tuinhuise (tuinhuijsen). Die
voorgrond geboue is in lyn of regs-hoekig aan die kus en strate.
Die geboue was afgewit en die meeste het spits grasdakke,
waarvan sommige skild eindes (hipped ends) het terwyl ander gewel eindes het. Die kleiner geboue het
skuins dakke gehad. (Worden,
Nigel: Cape Town between East and West: socials identities in a Dutch colonial
town.)
In 1728 is daar ondersoek ingestel na ‘n meer
geskikte hawe as Tafelbaai en daar is besluit dat Simonsbaai beter beskerming
sou bied.
Teen
1730 was die Heerengracht feitlik van die kuslyn afgesny, met slegs ‘n smal
straatjie tussen die Kompanjie se depot en die vryburgers se eiendomme. (Worden, Nigel, van Heyningen, Elizabeth, Smith Vivian Bigford: Cape Town the making of a city. 1998)
Besoekers aan die Kaap het teen 1730 ‘n wye keuse van plekke gehad, waar hulle verversings kon kry, of waar hulle kon ontspan.
Daar was ‘n groot verskeidenheid huise waar hulle kon tuisgaan. “Several
people had established successful services and industries for the Company and
the townspeople. There were some taverns
with evocative names – ’t Laaste Stuijvertje (Last Penny), De Valk (The
Falcon), Half Aamtje (Half-pint), Caabs Welvaaren (aka Grauwe Ertjes) (Cape
Health or Prosperity) – but many of the watering places were mere bars (schaggerijen) or rooms in someone’s
house, probably known by the tapster’s or host’s name and catering to a
specific clientele. The owners of formal taverns were members of the pachter class, with licences to trade
in various types of alcohol.” (Nigel Worden ed.:
Cape Town between East and West: socials identities in a Dutch colonial
town.) 1732 - een huijs en erff gelegen aan
de See Straat so gen:t ’t Laaste Stuijvertje behoort aan Josina van Dam die
suster van Adriana van Dam. The Laaste
Stuijvertje was in Strand Street near the Company wharf, the first and last
opportunity for a drink before disembarking or embarking. De Valk in Oliphantstraat and Caabs Welvaaren
in Tweedebergdwarsstraat were located in the middle of the town, and the Half
Aamtje was on an erf that extended between Church Square and the easternmost
edge of the house blocks. (Worden,
Nigel, ed.: Cape Town between East and
West: socials identities in a Dutch colonial.)
Gedurende die 1730’s het die grasdakgeboue begin
verdwyn en in die plek daarvan het platdakhuise van een, twee of
drieverdiepings verskyn. Die vrees
vir brande het tot regulasies wat grasdakke verbied gelei. Dit was veral die geval, na die brandstigting deur die slawe in 1736. (Worden, Nigel, van Heyningen, Elizabeth, Smith Vivian Bigford: Cape Town the making of a city. 1998) Op Groentemarkplein bv.was daar enkelverdieping huise met lang stoepe en trappe wat tot by die straat lei. Dit het ‘n lyn langs die plein gevorm. Hierdie huise het ‘n staltipe voordeur gehad, vensters met veelvuldige panele en ‘n sentrale gewel. Die vloere binne was of van rooi teëls vanaf Batavia of leiklip (slate) van Robbeneiland. Die mure was afgewit. Die huise was vier voet uitmekaar sodat die reënwater ‘n afloop kon hê. (Cape Town history, a tourist guide 1712 – 1750.)
Hieronder volg ‘n beskrywing van die Kaap uit 1731
volgens Peter Kolbe: "Several beautiful country seats,
vineyards and gardens are to be seen on almost every side of the Table-Hill.
The Company has here two very spacious, rich and beautiful Gardens. In one of
them stands, erected at the Company's Expense, a noble Pleasure-House for the
Governor, and near it a beautiful Grove of Oaks, called the Round-Bush from
which this Garden (Rondebosch) takes its Name, being called the Round-Bush
garden. The other Garden which is at some distance from this is called Newland
because but lately planted. Both these gardens are finely watered by the
Springs on the Table-Hill and the Company draws from them a very considerable
Revenue." (Peter Kolb: Caput
Bonae Spei Hodiernum, das ist vollständige Beschreibung des Afrikanischen
Vorgebürges der Guten Hoffnung …, Nuremburg. 1719 (v. 1 pp. 4-5).
Daar was drie katagorieë vir grondtoekenning in die
Tafelvallei, t.w. erf, tuinland en plaas.
‘n Huis op ‘n erf is ‘n huijs genoem, ‘n huis op ‘n plaas was ‘n
hofstede (opstal) genoem, ‘n klein stukkie grond langs ‘n bestaande erf, is ‘n
reepje genoem. Die grond is as volle en
vrye eiendom gegun, dikwels met spesiale voorwaardes en sevitute. Twee groepe toekennings t.w. huiserwe binne
die bestaande dorp en tuinland aan die buitewyke is gemaak. Elke toegekende grond, met ‘n numeriese aanwysing,
is opgeskryf, met die naam van die eienaar, waar dit geleë is, die grootte,
vorm, oriëntasie, verwandskap tot die bure, prys en metode van betaling.
(Stewart Harris: Market Gardens of the Table Valley 1800-1807.)
In die Kaapse middedorp het die huise werwe eerder as tuine gehad. Op die werf was die koetshuis, stalle, werkswinkel en slawekwartiere. Meer na die buitewyke, bokant die kompanjiestuin en veral teen die laer hange wat na Tafelberg gelei het, het die welgestelde burgers se huise in groot tuine gestaan. (Cruywagen, Willem Adriaan Hons. BA (UP), D. Phil. (h.c.)(UP): Die Cruywagens van Suid-Afrika: ‘n genealogiese en kultuurhistoriese ondersoek.)
In die Kaapse middedorp het die huise werwe eerder as tuine gehad. Op die werf was die koetshuis, stalle, werkswinkel en slawekwartiere. Meer na die buitewyke, bokant die kompanjiestuin en veral teen die laer hange wat na Tafelberg gelei het, het die welgestelde burgers se huise in groot tuine gestaan. (Cruywagen, Willem Adriaan Hons. BA (UP), D. Phil. (h.c.)(UP): Die Cruywagens van Suid-Afrika: ‘n genealogiese en kultuurhistoriese ondersoek.)
Die watertoevoer na die stad was voldoende om tuine
nat te lei en die meul se wiele te laat draai.
Die water was van verskeie bergstrome wat in ‘n opgaardam
bokant die tuine gevloei het afkomstig. Vanaf die
opgaardam is die water met houtgeute tot by die parade gebring. Hier het slawe die huishoudelike water kom haal. ‘n Paar spoghuise se water is met
kiaathoutpype aangelê. (Cruywagen, Willem Adriaan, Hons. BA (UP), D. Phil. (h.c.)(UP):
Die Cruywagens van Suid-Afrika:
‘n genealogiese en kultuurhistoriese ondersoek.)
Eers in 1734 is daar nuwe blokke vir ontwikkeling toegeken wat SS, ZZ, HH, PP, RR en die oorblywende OO insluit . Teen die
einde van die 1730’s is plotte vir huise, werkswinkels en pakhuise toegeken in
die blokke wat deur vandag se Waterkant en Dorp
Street begrens word en tussen Plein en Loop straat. Blokke TT en W was in 1740 toegeken. (Worden, Nigel, ed.: Cape Town between East and
West: socials identities in a Dutch colonial town.)
In 1751 was die blokke QQ, WW, XX, YY en ZZ onder
ontwikkeling. Toe die alfabetiese
letters uitgeput was, was die volgende blokke tussen 1763 en 1786, 1 – 21 genommer. (Worden, Nigel, ed.: Cape Town between East and West: socials
identities in a Dutch colonial town.)
Die buitenste grense van die Kaap word gekenmerk deur die
benaming van strate as 'Buiten' (buite): Buitengracht,
Buitenkantstraat, Buitensingel.
Die Lutherse
kerkkompleks (Blok TT) is
deur Martin Melck, Vryburger en Lutheraan, in die laat 1700's laat bou en aan
die VOC uitgehuur as graanskuur en later wapenopslagplek.
Teen 1774 is ‘n nuwe pad tussen Rondebosch en Kaapstad
as noodsaaklik beskou vir die daaglikse verkeer van karre en waens. Soutpanne was in die Tijger Valley,
drie myl van die Kasteel ontwikkel en die dorpsbewoners het op groot skaal visgevang op die laer banke van die Sout- en Liesbeek riviere. (Worden, Nigel, van Heyningen, Elizabeth, Smith Vivian Bigford: Cape Town the making of a city. 1998)
In 1776 skilder Johannes Schumacher
‘n panorama van 'n georganiseerde
en gevestigde landskap, nie meer 'n buitepos nie, maar 'n dorp. Die strate was reguit
en huise in blokke, party
het grasdakke en ander
het plat dakke gehad, terwyl die
tuine en vee omsluit is deur mure en heinings. (Worden, Nigel, ed.: Cape Town between East and West: socials identities in a Dutch colonial
town. 2012.
Jacana Media (Pty) Ltd.)
Groot
huise vir die ryker burgers is aan die boonste end van die nedersetting in 1780
gebou. (Worden, Nigel, van Heyningen, Elizabeth, Smith Vivian Bigford: Cape Town the making of a city. 1998)
