g.8. Frederik Stephanus NEL, geb. 19/07/1866, ged. 11/11/1866

g.8.  Frederik Stephanus, geb. 19/07/1866, ged. 11/11/1866, dist. Willowmore, oorl. 30/05/1935 x Susara Elizabeth LANGE, geb. 25/07/1869. Zeerust W-Tvl, oorl. 17/01/1954.

Frederik Stephanus was die seun van Marthinus Jacobus Nel en Judith Coetzer.

Anglo Boere-oorlog:

Personal Details Name: Mrs Susarah Elizabeth Nel Born in camp? No Died in camp? No Gender: female Marital status: married Nationality: Transvaal Registration as head of family: Yes Unique ID: 67042 Camp History Name: Mafeking RC Age arrival: 34 Date arrival: 15/07/1901 Tent number: T 18A C Farm History Name: Doornrivier District: Zeerust Notes: nil Status of Husband Type: P.O.W. Notes: Fredrik Stefanus Sources Title: DBC 158 Mafeking CR Type: Camp register Location: National Archives, Pretoria Notes: 178

Die eerste kamp is te Mafeking opgerig waar daar aanvanklik wel slegs haweloses gevestig is. Uiteindelik was daar 52 kampe waar 27 927 vroue, kinders en mans oorlede is. Haglike omstandighede het in die kampe geheers. Die tente kon nie regtig skuiling teen hitte, koue en reën bied nie. Uitgeteer deur honger kon die liggaam weinig weerstand teen siektes bied. “Honger” was soms die laaste geprewelde woord. Veral masels en maagkoors was baie gevreesd en het talle lewens geëis. (http://www.genza.org.za/index.php/en/nw-quarterly/233-famnea-jaargang-10-uitgawe-1/file)

 Foto:  http://afrikander.com/n-brief-uit-mafikeng-konsentrasiekamp/

In wat sover bekend die eerste verwysing na 'n ooikamp" is, word in 'n dagboek van 'n Boervrou, Susarah Nel, wat van Julie 1901 tot Augustus 1902 in die konsentrasiekamp in Mafeking was, beskryf hoe vroue wat moed opgegee het", daarheen verskuif is. Sy verwys ook in die dagboek, waar sy die verskriklike lyding van die vroue en kinders beskryf, na dit kampe as moordkampe" - 'n term wat eers meer as 40 jaar later vir die Nazi-kampe gebruik sou word waarin miljoene Jode dood is.

Dr John Bottomley van die Universiteit van Noordwes het haar dagboek op die konferensie voorgehou as dié van 'n kragtige vrou" wat as 'n kaleidoskoop vir gebeure in die oorlog dien.  Die dagboek is deur me Karla Luijks, 'n taalkundige van die Universiteit van Kaapstad, in die Lichtenburg-museum ontdek".

Susarah Nel beskryf hoe sy haar sewe kinders in die kamp aan die lewe probeer hou het deur plantwortels en die vleis van muile te eet. In Oktober 1901 het die grootste lyding voorgekom met kinders wat aan skarlakenkoors, masels en koors siek geword het. Tot 21 mense is per dag dood.

Haar suster se kind se mond het swart geword van medisyne wat 'n dokter voorgeskryf het". 'n Ander dokter het die kind ondersoek, gevra watter medisyne sy gebruik en net by God!" gesê en die medisyne weggegooi. . . . zoo is meer as een van ons ou kenderkies dood". In 'n stadium moes hulle vleis weggooi onmiddellik nadat dit aan hulle gegee is. Hulle het gaan kla, en is van boeliebief voorsien wat hulle nog minder kon eet omdat dit vol hare en ander gemors was".

Sy skryf dan oor die ooikamp: daar was en paar van ons boere vrouwens en meisies wat moet op gegee het hulle is toe af gekamp en een klijn kampie die kampie was genoem die ooi kampie ons ander vrouwens was baie hard seer daaroor.  Bottomley het gesê dit lyk of die vroue self besluit het om dié wat nie meer soos mense opgetree het nie" te verskuif.  (https://www.news24.com/xArchive/Archive/Ooikampe-vir-stres-slagoffers-20010212)

Dagboek van Susaraha Nel

Mafeking Konsentrasiekamp 1901-1902

Wat ik Sùsarha Eliesabetha deùr-gemaak [het] en ons laaste oorlog van 1899 - tot 1902.

det was en die nag van die 4 Jùlÿ 1901 ons was nog gerùs. toe mÿ hùis van die vÿhand om sengel word mÿ man was siek en mÿ baba was [2] dagen oùd ik zal die nag nooit vergeet hoe helle mÿ hùis gestorm het bÿ deùre en vensters gechree en gestamp det was en vreeslÿke schrek ik spreng op en woù vlùg maar mÿ man praat toe en se gee alles aan die hand van ons liewe heer ik is gevang god zal ons help toe vat helle hom mÿ een meisekend wat die jongste was het haar vader vas gekloùw maar hùlle het haar afgerùk en die hùis gestoot en toe is helle met hom vort zoo ziek is wat hÿ was mÿ man se jongste zùster was gelùkkeg bÿ mÿ anders weet ik nie wat het van mÿ en kenders geword maar zÿ het mÿ getroos en mooi gepraat daar haar man al reeds heele tÿdgevang was

die ander dag more het van die hensappers gekom en gese helle zal ons kom oplaai is helle trùg kom toe se ik nee ik gaan nie gaan met jelle nie helle se toe ons het joù man gevang en noù moet jÿ ook saam gaan toe het helle mÿ hùis deùr gesnùifvel en al wat helle kon vat het hùlle gevat ons goed wat ons begrawe het die het helle alles ùit gehaal zoo het ons bÿna niks oor oor gehoù nie toe helle laar vertrek en die mans wat helle gevang het wat mÿ ziek man een van was helle aangejaag tot waar mÿ man blÿ lee het toe het helle hom schop gegee en hom voor die dokter breng en is hÿ nie ziek is nie zal hÿ gestraf word toe is hÿ op en kaal wa gelaai hÿ was zoo ziek dat hÿ nie geweet het waar hÿ was nie

4 dag het helle weer bÿ ons gekom kamp toe kom se hùlle ons aan ons moet klaar maak om vort te gaan toe se helle ver mÿ jÿ moet noù opstaan ons vat jelle om vir jelle te zorg ik zal nie opstaan, ik is nie gewoond om op te staan is mÿ kinders 8 dagen oùd is nie maar is helle 10 dagen oùd is helle se toe helle kan nie help ik moet opstaan toe see ik, ik sal nie op staan en ik wel ook nie met jelle zaam gaan nie helle se toe ver mÿ ons het al jelle mans gevang jÿ zal van honger dood helle denk ik is zoo dom om dit te glo toe loop helle

toe kom weer en ander paar dit was boere een was en ander soort wat hÿ was weet ik nie toe se helle weer ver mÿ jÿ moet opstaan die wa kom om joù op te laai ik se dit is ver niet ik zal nie opstaan is jelle mÿ vat moet jelle mÿ als en spresenier vat en dan blÿ jelle aan spreeklek wat oor mÿ en mÿ kend kom toe loop helle weer toe het mÿ schoon zùster weer mooi met mÿ gepraat ons moet maar gaan ons is en die hande

toe kom weer 3 een het en rooi krùis om zÿ lenker arm gehad of dit en dokter was weet ik nie maar hÿ het mÿ pols gevat en na mÿ baba gekÿk maar neks gese en toe het helle geloop maar al die tÿd het ons met trane deùr gebreng ik en mÿ schoonzùster en kenders was zoo bang ik kan nie se hoe was det noù toe kom die wa det het meer na en erdwùrm gelÿk voor en agter was 2 jùkke schùin teen mekaar gebend en die meddel met een toùw wat gedien het ver nok

toe kom 6 stùks zùlke brùines helle se toe ver mÿ helle kom ons noù op laai ik moet noù opstaan hier is die wa voor die deùr ik se ver helle is jelle mÿ vat moet jelle mÿ als en presenier vat toe se helle baai god toe vat helle mÿ met helle 6 stùks toe helle bÿ die deùr ùit gaan toe mek die een af hÿ woù val toe se ik jelle moet mÿ laat val bars jelle toe schùif helle mÿ mooi en die atalege afvere mÿ schoon zùster het toe geraap en geschraap wat ons nog oor gehoù het en op gelaai toe was die zon onder met en geween het ons vertrek dit was al laat toe ons en die kamp gekom het ja toe het ons bittere lÿden mÿ tweede jongste kind was en baja ziekleke kind gewees

toe is helle met ons die nag deùr Zeerùst toe daar het hùlle weer gekamp toe het mÿ zùster gaan zoek na mÿ man maar zÿ kon niks van hom hoor helle se toe hÿ is met die amelaans ùit mafiekiens toe dit word toe die more vroeg engespan en zoo moes ons vort gaan tot laat agter meddag toe was ons baja honger ons kinderkies hùil van honger en vra en biekie melk dan hùil ons zaam mÿ arme ziek kend hùil en vra en biekie melk dan hùil ek zaam met hom want ik het nie om te gee nie ver hom die ander groot kenders vat die bùschùits dan zet helle dit en die water dan word det glad zoos seep dan stomp helle dit om te eet dan word dit weer engespan zoo rÿ helle die os wat nie meer kan nie word die strop afgesnÿ en dan rÿ helle zommer oor o dit was ver mÿ vreeslek om te zien hoe die wans oor die diere gaan en dood getrap

ik zal nooit vergeet een aù moeder n dogter zwanepoel helle was agter aan mj wa vas gemaak die nag voor ons ap die staan plek gekom het is haar dogter se baba o die vreeslÿke koùwe nag zal ik nooit vergeet haar schùileng was 3 jùkke teen mekaar gebend en een kakie kombeers en klÿn stùkkie sÿl daar oor jelle kan zelf denk hoe was dit ver die arme moeder om haar kend zoo te zien die anderdag more gaan

meddag gaan ons deùr die kaffer stad anderkant mafieking toe word ons toe gejùig deùr 2 rÿje kaffers en meide helle schree ùit kÿk die maboere kÿk die babe jane ag dit was ver ons better dit was laat en die nag toe kom ons eers op die kaale zand bùld pertÿ mense word toe zommer datlek afgelaai onder die bloote hemel o det was die nag een nag van smarte die more kom die où moeder zwanepoel met trane bÿ ons en vra en biek ie koffie ver haar die arme moeder wat nog geen nat op droog oor haar leppe gehad het nie toe het ons haar en biekie koffie gegee want mÿ zùster hanie vevier het die nag van haar wa en helle paar stùkke hoùd af gezaag en gekap want zÿ het nog van haar man een zaag en bÿl oorgehoù zoo het zÿ ver ons ge zorg ver vùùr maak goed dit was haar eigen wa zÿ het hom zoo gebreek dat hÿ nie een tree kon loop anders was zÿ ook onder die blote hemel die en more kom en mens bezwÿk

hier lee en klompie en daar lee en klompie die kombeerse wat oor helle was die was hard van die rÿp toe die zon op helle schÿn toen tap die water ùit pertÿ se klere was zoo nat van die rÿp maar helle moes maar zoo droog word ons het 8 dagen zoo op die kale vlakte geblÿ eer ons tente gekrÿ het toe word ons met trollies aan gerÿ elk een krÿ en ronde tent toe het ons bettere lÿden begen van better geen hoùd om en vùùrtie te maak o ik zal dit nooit vergeet hoe ik moes zùkkel om ver mÿ ziek kend en biekie kos gaan te maak graswortels en esel of mùil mes en moes ik bÿ mekaar maak om en vùùrkie te krÿ om o dan rook dit zoo ik moet blÿ blaas is die kosies wat van biekie meel en water gemaak is o dan is ik dek gehùil en die aù ziek kendkie aan die slaap met die où honger magie ja die better kelk zal ik nooit vergeet

[toe] begen die ziektes en die octobermaand ja en maand van smarte toe word ons kinder almal ziek masels en scherlaken koors los tande dùitse masels ik weet ook nie watter soorte ziektes almal daar geheers het nie maar dit was en schaùspel om al die dooies te zien tot 21 lÿke op en dag die kos wat ons gekrÿ het kon ons nie van leef ons krÿ toe elk en kaarkie om kos te ontvang mÿ oùdste zeùn was maar 14 jaar aùd en moes altÿd ons ressens gaan haal. zoo het helle dit genoemm daar bÿ die ressens hùis was dit en vreeslÿk schaùspel om aan te zien deùr een venster moes almal helle kos krÿ helle drùk mekaar zoo dat pertÿ wat te zwak is daar neer slaan dan moet helle die help of hÿ is dood want die honger dreng zoo die een kan nie ver die onder pad gee

zoo het dit dag aan dag gegaan die hoùd wat ons gekrÿ het was nat kameel stompe ons moes dit op ons koppe dra joù nek is bÿna af is jÿ met die stomp bÿ joù tent kom mÿ tent was op die bo ent No. A 8 dit was zÿ nommer met al wat jÿ het toe word die ziekte al erger en veel sterf gevalle en die nag is ik zoo na mÿ klompie kinders kÿk want ik het 7 gehad almal is ziek o dan weet ik nie wat om te doen en die donkere nag dan steek ik mÿ kop bÿ mÿ tent deùr ùit o dan kan ik bezwÿk van al die gekerm en gehùil van moeders wat met en sterwende beseg is dan vra ik aan mÿ schoonzùster hanie opperman en aan mÿ zùster henie vevier leef jelle kenders nog almal want ons kon nie die een die ander help nie ons kenders word beter maar noù die groot gevaar van die honger kon helle nie staan nie want die kos wat ons krÿ kon ons wat gezond is nie nie eet nie

toe is eers mÿ kend van 3 jaar dood en mÿ zùster s en het ùit geteer van die honger hÿ word weer ziekker toe kom die dokter hÿ gee en brief mÿ zùster stùùr datlek ver medisÿne toe die medesÿne daar kom gee zÿ det en op die plek ogenblek is die kend se mond pek swart zÿ laat roep goù die dokter en net toe hÿ en kom vra hÿ wat het zÿ die kend gegee zÿ wÿs hom die medesÿne net toe hÿ dit oop maak se hÿ baai god en goei dit ùit en op die plek is die kend soos ik se nie dit is gek wat die kend en gekrÿ het nie maar die dokter was verchrek dit was nie die zelfde een wat die medesÿne gegee het nie zoo is meer is een van ons où kenders[kies] dood

toe is weer mÿ jongste kend van 5 maande dood en toe weer mÿ zùster se jongste ik zal nooit vergeet hoe het dit en die hospetaal gegaan 3 van mÿ kenders was ook en die hospetaal die jongste een was toe 6 jaar is ik hom wel zien moet ik mooi praat en is ik n rùkkie bÿ hom sit dan jaag helle mÿ weg ik moet noù loop o dan soebad hÿ ik moet tog nog en rùkkie blÿ ag dan breek mÿ hard met bettere trane verlaat ik die hospetaal dan gaan ik na die ander 2 eerste wat ik moet hoor ag ik het tog zoo honger

o leser denk hoe voel die moeder hard zoo het dit van dag tot dag gegaan toe helle beter word het ik en mÿ zùster baja kossies ver hùlle gesteel en ver helle en die nag gaan gee mÿ zùster was kok later ver die school meesters toe kon zÿ altÿd kossies breng om ver helle te gaan gee van haar was 4 en die hospetaal gelee ons vat klÿn medesÿne vlessies 10 tot 12 dan maak ons dit vol van die sap wat zÿ breng dan steek zÿ dit en haar bors dan hang zÿ en groot mantel om dan gaan zÿ en die nag ver hùlle gee en zoo het ons helle weer almal trùg gekrÿ ons kinders en ons zelf het begen kaal voet word toe gaan ons klere vra dan jaag helle ons weg [helle het beloof om ver ons alles te gee]

ons eigen boere meisies het ons baja sleg behandel is die engelse meisies dit was ver mÿ die betterste ons moet saans ons kinder kaal ùit trek en onder die kombeerse laat lee dan moet ons helle klere schoon maak van die lang steert lùise wat ons van die kakies ge-erwe het want pertÿ kinders het nie klere om en die dag aan te trek ik het toe begen hekel werk doen ver die school meisies helle het mÿ toe goed betaal zoo kon ik toe ver ons en stùkkie klere koop toe breng helle mÿ où oom hans vanderberg ùit Lùchtenbùrg ook en die plek waar ons was toe was ons biekie verlos hÿ het en koei en een kalf gehad toe krÿ ons altÿd en biekie melk die kalf kon en een tùig trek hÿ het en blokwiel waankie gehad waar helle die kalf voor span toe rÿ helle altÿd ver ons die kameel stompe aan dit was ver ons en verlossen van die hoùd dra mÿ oom het ook en groot hond gehad die was ook geleer om en een tùig te trek en kassie met 2 wiele was die hond se wa dan dan span helle die hond en dan draf die hond heen en weer en zoo het helle ons kos ver ons aan gerÿ of ressens zoo helle dit genoem

het toe die afsiere dit zien gebied helle mÿ où oom om die koei ùit die kamp te rùim ons het eintlek gehùil want toe moes ons maar lÿ onder die kameel stompe die vlÿs wat ons toe gekrÿ het, het zoo gestenk ik weet zelf nie waar na nie maar ons kon det nie gebrùik nie ons het dit weggegooi toe ons daar oor gaan klaag toe gee helle ver ons die boelie bief daar het noù daar het noù enege gemors ùit gekom weer hakke bondels kaffers hare is jÿ zien wat alles daar ùit kom kon en mens dit nooit eet nie mÿ zùster het met en klomp van die vlÿs blekke gevat en gaan klaag toe helle nog woù praat het zÿ helle onder die blekke gesteek helle moes net vlùg en zoo het ons maar baja honger gelÿ die koffie wat ons gekrÿ het was gebrande aktierpette is jÿ en stùkke brood daar en set dan is dit zwart na eister daar was

en annie jacobs zÿ het zoo en smaak gesmeek ver en biekie melk voor haar dood ons het baja moeite gedaan veren biekie melk maar helaas toe die biekie melk daar was kon zÿ dit nie en slik nie en zoo met die woord van honger is zÿ dood want die kos wat ons gekrÿ het kon en ziek mens nie eet nie ik gaan na die hek om na mÿ kenderkies se graffies te kÿk toe ik bÿ die hek kom vra die wagter waar is joù pas toe se ek maar en kaffer dra mos en pas nie en mens nie hÿ se noù ja ik kan nie die hek oop maak is jÿ nie en pas het nie dit was bitter om nie eers na die graffies van joù dooÿa kan gaan ik moes maar om draai en mÿ naam gaan opgee om en maand pas te krÿ om na die graffe te gaan en een week pas is ik wel dorp toe gaan elke week moet helle die paste zien

o dit zal ik nooit vergeet ik het vedag nog die een pas wat ik moes dra elke maant gee helle en maand pas en elke week en week pas is daar een is wat dit nie wel glo nie kon helle kom kÿk dit is en mÿ hùis bÿbel leser denk zelf hoe het ik gevoel toe die 2 paste aan mÿ gegee word al is ik ook al dood dan kan mÿ kenders det wÿs want helle moet dit bere ver gedagte nes van ons lÿden en die moort kampe want ons mense wat rond gevlÿg het die het ons almal weer kom krÿ en pertÿ van ons wat en die moort kampe gewees het die het ledeg tùig gekom hendrik goùs se heele famielje het ùit gesterf een dogter martha het oor geblÿ ons het bitter gelÿ maar ons was maar altÿd tevrede en gereken ons zal weer ons land trùg krÿ maar god het ons gestraf om dat ons volk verdeel was want gods woord zeg ùit drùklek een hùis wat tegen zeg zelf verdeel is zal verwoes word

zoo het dit met ons gegaan toe die ziektes zoo erg was toe kom helle ons tente poeier ons praat mooi moet tog nie zoo erg goei nie o maar dan goei helle eers almal boere wat met ons zoo gewerk het die hendsoppers helle was die kamps honde bÿ ons gereken enkelle een was ver ons goed en jammer gewees ons ziek kenders kon nie die reùk ùit hoù nie want dit het en nare reùk en more het helle weer kom poeier toe mÿ zùster weer mooi praat se die meneer wat die baas oor die kaffers was op kaffertaal noù moet jelle eers baja goei mÿ zùster was zoo kwaad zÿ loop die meneer storm en gee hom en vùis en die rebbe dat hÿ been en die lùg lee zÿ gee hom nog en paar vùiste voor hÿ kon weg spreng en ons het hom nooit weer gezien nie die kaffers het die kanne gef gegrÿp en die loop geneem dit was ook laaste poeier bÿ ons tente daar was een où oom graaf en dierbare où man hÿ het gelÿ aan rooserege beene die poeir het zÿ beene zoo ver brand hÿ is na die hospetaal en dood van die beene die où vroùw het gesmeek helle moet tog nie zoo erg goei die gas van die poeir het die beene getref toe krÿ hÿ bloed vergef en toe is die dierbare où man dood dit was ver ons en groot slag want die oom het groot medelÿden met ons gehad o zoo het ek 13 maande lang geleef en die moord kamp

een dag lag ons met mekaar die ander dag is dit weer net trane ik was 15 dage en die kamp toe hoor ik mÿ man lee op mafiekien en die hospetaal ik moes die aand mÿ naam gaan op gee ver en pas om te gaan kÿk want zonder en pas is dit hoope loos jÿ mag nergens gaan zonder en pas helle vang joù en dan moet jÿ voor kom en word jÿ gewaarschù ver die eerste mal ik moes baja mooi praat want dit was bùitens tÿd helle het zekere ùùre gehad wat jÿ helle kon zien maar tog met mooi poraat neem hÿ mÿ naam die ander dag more 8 ùùr kon ik die pas krÿ noù ja ik is onbekend toe ontmoet ik een où oom diewenaar ik vra hom of hÿ mÿ kan help want ik is toe taal onbekend ik moes hom 2-6 betaal om mÿ weg te breng om na mÿ man te gaan zoek hÿ ken al die plekke ons toe gerÿ met en kar en perde

toe moes ik eers gaan tot bokant die mark daar was helle affies (office) toe gee ik mÿ pas toe het helle al helle boeke deùr gezoek helle se die man is gevang maar helle weet nie waar hÿ is nie helle denk hÿ is weg zaam met die ander presenier ik se toe ver helle die man was ziek toe helle hom gevang het toe se helle o dan lee hÿ seker nog en die hospetaal toe gee helle mÿ nog en pas toe het ik 2 paste om mÿ man te gaan zoek ons het baja bÿ al die hospetale gezoek toe se die où man ons moet noù na die melletere hospetaal toe kom ons daar ik gee toe mÿ paste ver de een wat daar bÿ die tent staan toe loop die où oom zaam want hÿ goed kon verstaan wat helle se hÿ hoor toe helle se ja agter die paste ver die dokter gegee die man is hier helle zal eers gaan kÿk is hÿ zoo gezond genog is kan ik hom zien

toe loop helle en ent tùssen die hùise en tente toe kom een weer met die paste trùg agter die dokter dit geteken het toe se een ik kan maar agter hom aan kom toe vat die où ook mÿ kend en ons drie stap toe agter mekaar aan tot bÿ en lang hùis daar was 10 of 14 gewondes kakies en al mal lee en die bed ik het vreeslÿk geschrek toe ik daar en kom dit was of mÿ bene woù voù onder mÿ maar toe se die où oom ver mÿ jÿ moet joù hard sterk maak helle zal joù zommer weg jaag voor jÿ bÿ joù man kom

ik het gekom tot en die derde deùr toe moes ik teen die kozÿn van die deùr leùn want toe kÿk ik op mÿ man wat daar zoos en lÿk voor mÿ lee ik zien zÿ gemoet verlaat hom en god gee mÿ die krag dat ik hom kon troos en hom groet net 5 menùte toe moes ik loop o leser denk aan jelle zelf toe se die een wat bÿ ons is ik kan elke dag om 2 ùùr mÿ man kom zien dit zal hom goed doen toe gee helle mÿ kamp pas ver mÿ die een het die dokter gehoù maar elk mal is ik gaan moet ik en ander pas gaan krÿ bÿ en die dorp affies ik kon nie elke dag gaan want dit was ver om te loop toe het ik al om die ander dag gegaan want die zwaarste wat ek moes doen om eers met die kamp pas te gaan tot bÿ die affies en daar moes ik nog en pas krÿ om mÿ man te gaan zien en die hospetaal waar hÿ was

een dag kom ik weer daar toe se helle ver mÿ joù man is nie meer hier nie hÿ is en die tronk toe gaan ek met en bitter seer hard trùg om te denk hÿ is en die tronk helle moes [hom] -later) bÿ tronk toe zoo zwak was hÿ nog & die derde dag gaan ik weer toe moes ik en pas krÿ tronk toe ik kom bÿ die wag hÿ vra mÿ wat zoek jÿ ik gee hom mÿ pas hÿ se ik kon maar loop toe ik voor die tronk deùr kom toe was daar zoo en zwart soeloe kaffer hÿ vra mÿ wat zoek ik ik gee hom mÿ 2 paste ik het vreeslek geschrek toe moes ik agter hom aan loop denk zelf ik en marta goùs en meisie van 15 jaar wat altÿd met mÿ zaam gegaan het hÿ breng ons agter en n kammer met die où kaffer is daar aleen te zien o vriende akeleg jÿ zien net die blink boeie teen die mùre toe was ons en die derde toe was ons en die derde kamer agter makaar wat ons moes agter die soeloe aan ik en meisie goùs bÿ mÿ gehad toe moes ons name daar teken ons was zoo bang ik het gebeef toe se die où kaffer moenie bang wees toe kom ons trùg toe se die où kaffer zit noù hier en die kamer ik zal die baas gaan roep

o vriende en die tronk akeleg om joù dierbare en die tronk te ontmoet en hoe akeleg hÿ daar ùit zien toe kon ons zoo en half ùùr daar bÿ hom zet toe se die où soeloe ons moet noù maar gaan toe loop ons die où loop toe en enttie met ons zaam hÿ loop toe zoo na aan mÿ ik kan nie se hoe bang het ik gevoel die où schepsels kon zeker mÿ hart hoor klop hÿ se ver mÿ moenie bang wees ik wel net ver joù se jÿ kon ver joù man en stùkkie kos breng en klere want die tronk is zoo vol lùise dan kan hÿ hom schoon maak hÿ se ver mÿ die preseniers krÿ slegte kos helle kan nie daar van leef toe se ek dankie en die zwarte kaffer draai o maar ons was te blÿ toe hÿ om draai toe ik bÿ mÿ tent kom wes ik nie wat om te doen toe toe gaan ik na où sannie kraaf en ons maak toe zaam wat ons het en maak toe en biekie brood gaar ik het nog paar stùkke klere gehad wat die kakies nie en hande gekrÿ het nie toe gaan ik maar ver hom die kos en klere weg breng daar waar hÿ en die akeleg tronk set ùit geteer van honger ja maar ik moes mÿ bÿna dood loop om al die paste bÿ mekaar te krÿ is ik mÿ man wel gaan zien toe ik weer bÿ hom kom se hÿ ver mÿ où piet foùrie was hier bÿ hom en gese hÿ moet en zweer dan kan hÿ na die kamp toe gaan bÿ zÿ vroùw en kender toe se ik ver hom nee ik wel nie dat jÿ en die kamp wees nie toe se ik ver mÿ man die boere wat en die kamp is helle is niks meer is honde en is hÿ ùit kom kamp toe dan loop ik weg transvaal toe want ik zien elke dag hoe gaan dit met die hensoppers toe se hÿ ver mÿ god het hom tot hier toe gelÿ en hÿ zal verder met hom gaan helle kan hom maar lievers weg stùùr

zoo het helle hom 28 dagen en die akelege tronk gehoù toe stùùr helle hom weg tot op groenpùnt en van daar endiea bombaai waar hÿ 14 maande enege dagen geblÿ het toe ik die dag die tÿden krÿ laat hÿ weg is. dit was ver mÿ bitter die dag kon ik nie eet of drenk maar die liewe heer het mÿ krag gegee en zoo het god ons weer gespaar om mekaar met lewe en gezondheid zaam te kan leef ik het al die tÿd zaam met mÿ zùster en schoonzùster zaam gewees want ons was verbent aan mekaar want ons het bittere dagen en nagten deùrgemaak helle mans was ook weggestùùr en die liewe heer het ons gespaar om weer mekaar te ontmoet na al die bitter wat ons deùr gemaak het daar was en paar van ons boere vroùwens en meisies wat moet op gegee het helle is toe af gekamp en een klÿn kampie die kampie was genoem die ooi kampie ons ander vroùwens was baja hard seer daar an en ander paar vroùwens het weg geloop ùit die kamp waar helle velleg bÿ die boere ùit gekom het ons het bitter deùr dagen en nagten deùr gemaak maar ons was maar al tÿd tevrede en op en verwagten geleef dat ons weer ons land zal trùg krÿ maar helaas dit was hoope loos deùr al die weder spanegheid van ons volk en ontroùwheid het ons ons land moes af gee ons ik denk ons het goed en bloed op geofer en was dit hoope loos

wat ik hier schrÿf is nie stories nie toe die vrede tÿdeng en die kamp kom en ons moes hoor ons mense het wapen afgele en ons het ons land verloor o det was te vreeslek dit was en geween van groot en klÿn ons kon dit nie gloo nie maar ons moes dit maar glo toe woù ik nie langer en die kamp blÿ nie mÿ zwaar loùw pretoriùs het mÿ toe laat haal van mÿ broer en agùstes het ik toe eers weer bÿ mÿ mense gekom ik het nie weer na die zelfde plek gegaan waar helle mÿ gevang het nie ons het 4 dagen op pad geblÿ van mafiekien af tot op zeerùst toe was ik nog 7 mÿl waar ik moes heen op zeerùst het ik mÿ où moeder en mÿ een zùster ontmoet helle het al die tÿd wat ons en die moort kamp was en die bergen en klowe rond gevlùg maar helle was nog almal nie een het mekeer ons où kinderkies was die slagoffers van die moort kamp dit was en blÿd schap die ontmoeten ons het die nag 12 ùùr gaan slaap want ik moes toe alles vertel wat met ons aan gegaan het

en voor lees die anderdag het ik toe na kalkdam toe gegaan waar mÿ zwaar mÿ en klÿn hùisie gegee het om en te blÿ tot mÿ man een dag trùg kom toe hoor ik ons het nog 1 veers en 2 esels en 5 schape wat die où oom japie v d merwe mee rond gevlùg het want ons het bÿ die où oom geblÿ

toe ons die meddag op die plaas bÿ mÿ zùster kom was die heele plaas in rep en roer van blÿdschap almal het gekom en mÿ kom groet en ik moes weer alles vertel en voor lees zoo het dit en heel week gegaan toe où karel zwaan mÿ ook kom groet want ik was die verlore zeùn hÿ se ver mÿ joù où hand is nog bÿ joù hùis dit was ver mÿ ongelooflek toe stùùr 13 maande lank toe stùùr ik mÿ kinders om die goed te gaan haal toe krÿ helle die où hond op die stoep van mÿ hùis zoo vet is en vark maar dit was en ontmoeten en toe helle bÿ mÿ met die hond kom was dit en naarheid al wat daar was het zaam met die où hondgehùil hÿ kon nie op hoe met blaf en te keere gaan toe se die man zoo veel mal is hÿ daar bÿ die verlate hùis kom leg die où hond op die stoep ja vriende die où hond was baja meer getroùwer is baja van ons mense want toe die où hond ons lamal deùr geloop het toe was dit of hÿ na zÿ baas ook zoek en toe moes ik maar zoo aan zùkkel ver en lewe een où man gee mÿ toe die koren rÿp was en stùkkie koren wat te kort was om af te snÿ toe het ek en mÿ 2 zeùns dit ùit getrek toe het mÿ zwaar dit ver mÿ laat dors ik krÿ twee en half zak toe se ik dankie want toe is ik weer rÿk ik het toe al baja tùin gemaak toe het mÿ kenders nie meer honger gelÿ nie want helle het baja aande op en biekie melk moes gaan slaap ja vriende en ware moeder voel dit betterlek om te denk mÿ kend is honger ik het 19 maande en 17 dagen zoo geleef zonder en zorg dit het ik hier geschrÿf ver mÿ kenders en vriende wat niks weet hoe die engels man met ons gewerk ver aandenken ver mÿ na geslag

Sùsarah Eliesabetha Nel

gebore Lange, g b 25 Jùlÿ 1869

(https://www.wendag.com/forum/showthread.php/529-Dagboek-van-Susaraha-Nel)

eGGSA library Gravestones in South Africa Noordwes : North West North West, ZEERUST, Urban area North West, ZEERUST, Main cemetery